آیت الله سید حسین موسوی كرمانی می گوید:
پدر آیت الله بروجردی از ایشان می خواهد برای ادامه ی تحصیل به نجف برود،ایشان هم به نجف می رود. روز اولی که ایشان در نجف،در درس آخوند خراسانی شرکت می کند،اشکال می کند. کمتر کسی جرأت اشکال کردن در درس آخوند را داشت،چون آخوند در اصول متبحر بود. آیت الله بروجردی در روز اول شرکت در درس آخوند،به استاد اشکال می کند. آخوند می گوید که« اشکال وارد است».سپس به حل آن می پردازد.آخوند از منبر که پایین می آید،از آقای بروجردی می پرسد که شما از کی به درس تشریف آورده اید»؟آقای بروجردی می گوید که«روز اول است».آخوند متوجه می شود که این شاگرد ذهن تیزی دارد؛در نتیجه از آن روز به بعد به او احترام خاصی می کند.صدها نفر در درس آخوند شرکت می کردند وآخوند به بعضی از آن ها مثل آیت الله بروجردی،به سبب پشت کار در درس،استعداد وتقوایشان،عنایت خاصی داشت.بعد از آن که آیت الله بروجردی از نجف به بروجرد بر می گردد،آخوند نامه هایی برای وی می فرستد که درآن به آیت الله بروجردی خطاب می کند:
«نور چشم عزیزم،فرزند عزیزم،….شما که رفتید درس من از رونق افتاد».
مدتی بعد،آیت الله بروجردی تصمیم می گیرد به نجف برگردد.با پدرش مشورت می کند ودوباره به نجف می رود.آیت الله بروجردی مدتی در نجف می ماند تا این که پدرش فوت می کند وایشان دوباره به بروجرد باز می گردد.آخوند دوباره برای ایشان نامه می نویسد واز او می خواهد به نجف برگردد.آخوند درنامه اش می نویسد:
«حیف است شما در بروجرد بمانید.شما باید به نجف برگردید ومرجع تقلید شوید.»
ایشان از آن پس،دربروجرد ماندگار می شود و30 سال در آن جا می مانند تا این که به قم می آیند.
……………………………………..
خاطرات آیت الله سید حسین موسوی كرمانی ،تدوین مركز اسناد انقلاب اسلامی ایران،چاپ 1384،ص78.
برجسته ترین شاگرد مرحوم آخوند
آیت الله خزعلی می گوید:
آیت الله بروجردی ابتدا در اصفهان درس خواند در باب ترتب، شش ماه استاد ارجمندشان ایشان را معطل کرد البته واضح است این مدت برای کسی چون آیت الله بروجردی با آن همه هوش و ذکاوت بسیار زیاد بود ایشان سپس به نجف نزد محقق ارجمند مرحوم آخوند رفت. مرحوم بروجردی در آن ایام بسیار جوان بود با این حال حرفهای استاد را تا حدودی خام یافت، اما به دلیل کمی سن از ابراز نظرات خود دربارهی درس مرحوم آخوند خودداری کرد عاقبت خودداری و صبوری را به کناری نهاد و جریان را به استاد خود گفت سواد و صراحت آیت الله بروجردی، مرحوم آخوند را به شدت تحت تاثیر قرار داد
برجسته ترین شاگردان مرحوم آخوند دو نفر بودند یکی مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی و دیگری آیت الله العظمی بروجردی. اما چنین شخصیت بزرگی که استادان نجف و اصفهان را تحت تاثیر خود گرفت، خود شکنی کرد و به شهر کوچک بروجرد رفت. البته ناگفته نماند که زندگی در بروجرد مجالی گسترده برای مطالعه و تحقیق برای ایشان فراهم کرد علی رغم آن همه خدمت علمی که انجام داد هیچ گاه زحمات علمی خود را به رخ دیگران نکشید. بسیاری از فضلا که خود دارای شاگردان زیادی بودند در کلاس درسش حاضر میشدند مثلاً امام با این که خودش محقق بود ایشان را از دست نمیداد.
جوان که بودم همیشه در درس آیت الله العظمی بروجردی حضور مییافتم یک بار امام را دیدم عبا بر دوش در مسجد عشق علی مثل من طلبه حاضر شد و با تواضع کامل در کلاس آیت الله بروجردی شرکت کرد. البته فضلا و بزرگان دیگری نیز در این کلاس ها حاضر میشدند.
اگر سن آیت الله العظمی بروجردی به آن کهولت نبود و نیز اگر مراجعات ایشان خیلی کمتر میبود و اگر حجم استفتائات از ایشان متراکم نبود به یقین شأن و مرتبهی حوزهی علمیهی قم بسیار بالاتر میرفت با تمام این ویژگیها معظم له اقدامات چشم گیری برای تقویت مبانی حوزهی علمیه انجام داد.
………………………………………….
1- كرمی پور ،حمید،خاطرات آیت الله ابوالقاسم خزعلی،انتشارات مركز اسناد انقلاب اسلامی،ص52.