آیت الله بروجردی شخصیتی است که شانزده سال مرجعیت علی الاطلاق جهان تشیع را بر عهده داشته اند و سر منشأ خدمات بسیاری بوده اند و بی تردید تبیین نقاط مبهم زندگی فردی و اجتماعی ایشان می تواند چراغی پر فروغ در برابر حرکت جهان اسلام در عصر ظلمت کنونی باشد.
تاریخ زندگی ایشان نقاط مبهم و نامعلوم بسیاری دارد و شاید چهار عامل در این میان بیشترین نقش را ایفا کرده اند و باعث شده اند در حالی که بیش از چهل سال از رحلت آن عالم بزرگ سپری می شود ، همچنان صفحاتی از تاریخ زندگی ایشان تاریک و مبهم باقی مانده باشد:
1 – روحیه و اخلاق فردی : آیت الله بروجردی رحمة الله دارای روحیه ای متواضع بوده اند و این روحیه به ایشان که تنها خداوند را در نظر داشته اند اجازه نمی داد صحنه ای روشن از فعالیتهای ایشان به تصویر کشیده شود . و درست به همین علت اعتراضات فراوانی ازسربی اطلاعی به ایشان می شده است.
2 – عدم میل به شهرت : آیت الله فقید در این باره بارها گفته بودند: «یک قدم برای رسیدن به مرجعیت برنداشتم» ، گویی هر چه ایشان بیشتر از دنیا دوری می جستند ، دنبا خود به طرف آیت الله فقید می آمد . جریان زیر نمونه ای گویا از عدم توجه ایشان به شهرت و دنباطلبی است.
آیت الله خزعلی نقل می کنند :
«با آن همه نفسیات (سجایای اخلاقی) بالا، هیچ پایبند به مقام نبود، در دیداری که رضاخان با ایشان داشت ، رضاخان شیفته اش می شود به مباشرش می گوید: من تا به حال گفته بودم اگر کسی حاجتی داشت از راه حاج شیخ عبدالکریم بیاید ولی امروز می گویم اگر کسی کاری داشت از راه آیت الله بروجردی بیاید. آیت الله بروجردی نگاهی می کند و می فرماید: اگر من هم کاری داشتم از راه آیت الله حائری یزدی خواهم آمد. آنجا رضاخان می گوید : آن مرد عاقل ، این مرد کامل است .»
3 – تقدم دیگران بر خود : ایشان تا زمانی که در قید حیات بودند از چاپ کتبی که تألیف کرده بودند ، جلوگیری به عمل آوردند و چاپ و نشر کتب سودمند علمای سلف مانند کتب « خلاف» شیخ طوسی و «مفتاح الکرامه » سید جواد عاملی را بر کتب تألیفی خود مقدم می دانستند . از این رو بر بسیاری از اهل علم و دانش خدمات علمی آقای بروجردی پنهان و مستور ماند، حال آن که ایشان تألیفاتی در علوم مختلف اسلامی از خود به یادگار گذارده بودند . و این بر بازماندگان فرض است که همچون آیت الله بروجردی در نشر و اشاعه ی میراث های ماندگار سعی بلیغ و تلاشی مجدانه کنند .
4 – توجه به مصلحت حوزه ی علمیه : پیشتر اشاره شد که حوزه بعد از رحلت مرحوم شیخ عبدالکریم حائری (ره) سست و راکد شده بود . قبل از ورود آیت الله بروجردی به قم ، آنقدر کار بر روحانیت مشکل شده بود که طلاب علوم دینی مجبور بودند روزها به باغهای اطراف شهر پناه ببرند و شبها به حجره های نمور باز گردند . رضاخان میرپنج که قصد داشت مانند همتای ترکیه ای خود لائیک را بر این ملت حاکم کند روحانیت را در منگنه قرار داده بود و هر روز تازیانه های نفرت و انزجار از اسلام را بیشتر و محکم تر از روز قبل بر بدن روحانیت که مروجان شریعت هستند وارد می آورد.
درست در همین اوضاع و احوال آقای بروجردی که ریاست حوزه ی علمیه و مرجعیت جهان تشیع را بر عهده گرفته بود ، همچون سپری سترگ درمقابل تیر شهابهایی که از اطراف به سوی حوزه و روحانیت روانه می شدند ایستادگی می کرد . وی به خاطر مصالح آن روز حوزویان خود را فدا کرد تا طلاب در سایه آسایش مستولی شده به حوزه به مطالعات و تحقیقات دامنه دار در زمینه ی علوم دینی بپردازند. حسن تدبیر آیت الله بروجردی ، نهال نحیف حوزه را به سروی استوار در مقابل طوفانهای کفر و الحاد تبدیل کرد. و به درستی باید اذعان نمود تدبیر و کیاست اقای بروجردی در آن مرحله ی حساس این امکان را به امام خمینی (ره) داد تا به پشتوانه ی فکری حوزه ی علمیه ی قم پایه های انقلاب را در سال 1342 شمسی ) پی ریزی نماید.
…………………………………………………………
تهوری، مسلم، منادیان تقریب(3) آیت الله بروجردی و اتحاد دنیای اسلام،ص105.