آیت الله سید محمد حسین علوی بروجردی می گوید:
كتابخانه مسجد اعظم كه در قسمت غربی مسجد قرار دارد و دارای یك مخزن بسیار بزرگ و مجهز به قفسه بندیهای آهنی اساسی و مرتب و دو سالن بزرگ مطالعه است یكی از قسمت‌های مسجد اعظم و از یادگارهای آیت الله فقید است .
این سالنها كه هر یك در حدود نود متر مربع مساحت دارند و با فرشهاری بسیار زیبا مفروش و به طرز جالب و مجللی بنا گردیده‌اند ، جمعا گنجایش سیصد نفر را برای مطالعه دارد .
مخزن كتابخانه هم كه در محوطه‌ای به مساحت یك صد سی متر مربع بنا شده و در چند طبقه قفسه بندی گردیده است مجموعا در وضع فعلی گنجایش حدود بیست هزار جلد كتاب را دارد و در صورت توسعه می‌تواند محل مناسبی برای پنجاه هزار جلد كتاب باشد.
در حال حاضر این كتابخانه مجموعا در حدود هشت تا نه هزار جلد كتاب دارد كه یك مقدار كتب اهدایی آیت الله فقید و یك مقدار آن را هم كتب كتابخانه مرحوم حاج آقا محمد مقدس اصفهانی كه در فصول قبل نامی از ایشان به میان آمده است تشكیل می‌دهد و بعدا هم افراد خیر كتابخانه های كوچك خود را به این محل انتقال داده و فعلا به این صورت در آمده است و امیدواریم با همت مردان خیر ، پیشنهاد بالا جامعه عمل به خود پوشیده این كتابخانه نوبنیاد ، در ردیف كتابخانه های بزرگ و با عظمت قرار گیرد .
بد نیست درباره افتتاح این كتابخانه كه دو بار مقدمات آن فراهم گردید و متاسفانه هر بار به علتی افتتاحش به تاخیر افتاد چند جمله‌ای بشنوید ، بعد از اتمام قفسه بندی و تعیین سرپرست كتابخانه ، دانشمند محترم آقای آشتیانی كه حقا مردی به تمام معنی جامع و با كمال جدیت و علاقمندی در شرایط نامساعد وظیفه خود را انجام می‌دهد و رسیدن كتب اهدایی مرحوم آقای مقدس مقرر شد در روز نیمه شعبان 1380 این كتابخانه به دست آیت الله فقید افتتاح گردد . مقدمات كار فراهم گردید ، دعوت نامه ها توزیع و همه جهات كار آماده شد . خطبا و فضلا اشعار نغزی سرودند كه یكی از آنها كه اثر طبع فاضل ارجمند آقای احمد اثنی اعشری كه خود از طلاب و فضلای حوزه است در ذیل به نظر می‌رسد :
امـــــروز جهان شور و نشاط دگری داشـت رخســـــــار فلـك دیـده زیـبنـده تـری داشــت
غــــم رفت و نشاط آمد و روز و شب گیتی روشن همه گردید كه شمس و قمری داشت
دل بــــر سر هر بـام بـشوق تو بـرافـراشـت جـــان سوخت زهجران تو تا بال و پری داشت
آن مـــــــهـدی مـوعـود بـحـق مـنتـظر مـا كـــو در سـر هر راه دل مـنتـظری داشــت
دریـــــای وجود عرضه همی كرد به عالم در دامــــــن خـود بهتر از او گر گـهری داشـت
افـــــسـانه سـرایان همه رفتـند و نـهادند هــــــر كـس كه بخاطر بجز از او خبری داشت
جمعـــی همه جان داده و برخی همه دل را بــــنـمود نـثار رهـت هر كـس هـنری داشـت
در پــــــــــــای تو افـكنـد بــشكرانه وصـلت هـــر كس كه بسودای وصال تو سری داشت
شــــــد رشك چمن فتنه گل غیرت بستان هــــــر خانـه كه امـروز بـكوی تـو دری داشـت
در سایه شمشـیر تـو هـر حادثه بنشست خاموش شد آن شعله كه برق خطری داشت
امـــــــــــــروز تـویی نایـب او آیـت عـظـما زیـــــــرا كه چـو تـو دادرس دادگـری داشــت
خـــــــرم ز تو شـد یكـسره بستان فقاهسـت از آنــــــــكه چو تو رنج كش و رنجبری داشت
شــــــــــمشیر وی اندر كف پرقدرتت امروز حـــقا كـه نمـایـان شد و بـرق ظفـری داشت
تــــــابد به جهان سایه ات ای شاخ برومند ایـــــــن باغ ز تو برگ و بـر پـر ثمـری داشـت
عـــــــــــلم و هنر از خاك بر افلاك رساندی ره بـــسپرد آنكس كه چون تو راهبری داشت
كـــــــــردی تو بپا مكتبه در مسـجد اعظـم زان دســـت برومند كه هر لحظه بری داشت
در نــــــــــیـمه شعبان برخ خلـق گـشـودی بـــاغـی كه ز هـر شاخـه نـویـد ثمری داشت
در ســـیصد و هشتاد پس از سال هزارم گـــــلـزار فـضیـلت گـل شـادابـتری داشـت
ولی صبح روز نیمه شعبان كه همه مقدمات افتتاح فراهم و در انتظار مقدم آیت الله العظمی بودند ، خبر رسید كه به علت حادثه‌ای كه صبح امروز برای ایشان پیش آمده و منجر به در رفتگی پای چپ و شكستگی استخوان شست پا گردیده است ، از شركت در جلسه معذور و طبعا افتتاح كتابخانه هم موكول به بعد گردیده است ، علما و فضلا و محترمین كه با خاطری خوش در جلسه شركت كرده بودند بعد از استماع این خبر ، هر یك با خاطری مكدر متفرق و افتتاح كتابخانه آن روز موكول به بعد گردید .
معلوم شد آیت الله فقید ، آن روز قبل از صبح كه برای تجدید وضو از اتاق پایین آمده‌اند بعلت ناصاف بودن آجر فرش حیات به سختی زمین خورده و بعد از معاینه و عكسبرداری معلوم شد كه در شست پای چپ آثار شكستگی پیدا شده است و همین مطلب درست برای یك ماه ایشان را بستری نمود و بعد از این حادثه برای اولین بار روز پانزدهم ماه مبارك رمضان كه مصادف با میلاد مسعود سبط اكبر حضرت امام حسن مجتبی امام دوم بود از خانه خارج و در حالی كه با مساعدت دیگران حركت فرموده و آثار ناراحتی از حركتشان محسوس بود ، برای اقامه جماعت ظهر به مسجد اعظم تشریف فرما شدند ، شوق و شعف مردم در آن روز غیر قابل وصف است چون این خبر منتشر شده بود كه آقا امروز برای اقامه جماعت به مسجد تشریف فرما می‌شوند ، انبوه جمعیت همه زوایای مسجد را فرا گرفته و مسیر آیت الله را هم همه جا تا مسجد جمعیت اشغال كرده بود . و به محض پیدا شدن تاكسی حامل آیت الله فقید صدای صلوات به آسمان بلند گردید .
باری با گذشتن ماه رمضان و بهبودی حال آیت الله دوباره زمزمه افتتاح كتابخانه بلند و مكرر از ایشان تقاضا شد كه روزی را برای افتتاح كتابخانه تعیین نمایند ، كه بالاخره روز جمعه هفتم شوال برای این منظور تعیین و دوباره مقدمات افتتاح فراهم و كارت دعوت توزیع و چون مصادف با ایام نوروز بود و جمع كثیری از زوار در قم بودند ، برای پذیرایی همه آنان پیش بینی های لازم معمول گردید و برنامه كار این چنین بود كه بعد از تشریف فرمایی آیت الله و پذیرایی حاضرین كتابخانه با سخنرانی دانشمند محترم آقای فلسفی كه آن زمان در قم بودند افتتاح و بعدا آیت الله از زوایای كتابخانه بازدید فرموده و اجازه فرمایند مورد بهره برداری و استفاده عموم قرار گیرد . باز هم گویندگان قصائدی سرودند و نویسندگان خطابه‌هایی نوشته و رسما طی اعلامیه‌ای افتتاح كتابخانه در صبح فردا به اطلاع عموم رسید
اتفاقا شب هفتم شعبان كه مصادف با چهارم فروردین ماه 1340 بود ، آقای فلسفی در مسجد اعظم بعد از نماز آیت الله فقید منبر می رفتند و ایشان هم در منبر به مردم بشارت دادند كه فردا كتابخانه افتتاح و از عموم مردم دعوت نمودند كه در جشن شركت كنند ، ولی صبح فردا كه روز جمعه هفتم شعبان بود در میان بهت و حیرت افرادی كه برای افتتاح كتابخانه اجتماع كرده بودند خبر رسید كه صبح زود آیت الله مبتلا به كسالت قلبی گردیده و حالشان بسیار وخیم و بعد هم اطلاع داده شد كه وخامت حال ایشان به اندازه‌ای است كه از طهران طبیب خواسته اند . برای بار دوم افتتاح كتابخانه به دست آیت الله تاخیر و سیل جمعیت در حالی كه از شنیدن این خبر غیر منتظره بسیار ناراحت شده بودند ، به طرف خانه آیت الله حركت و در آنجا از وخامت حال ایشان باخبر گردیده و با دیده های گریان و خاطری آزرده در انتظار رسیدن اخبار تازه ای از سلامتی آقا در گوشه و كنار متفرق شدند .
تا جایی كه بنده اطلاع دارم آیت الله فقید موفق نشدند وضع كتابخانه را بعد از اتمام ببینند و فقط یك دو بار قبل از این كه ساختمان سالن های مطالعه تمام شود از كتابخانه دیدن فرمودند و معلوم شده مقدر الهی جنین بوده است كه این نابغه بزرگوار نتوانند به آرزوی خود نائل شوند ، اگر چه بحمدالله تعالی فعلا كتابخانه به صورت بسیار عالی و مرتبی اداره می شود .
باری ، موضوع افتتاح كتابخانه برای بار دوم با كسالتی كه به فاصله شش روز منجر به ارتحال آیت الله فقید گردید به دست آن مرد عظیم القدر ، برای همیشه منتفی و در ایام فاتحه ایشان روز 27 شوال یعنی درست پانزده روز بعد از رحلت ایشان كتابخانه در میان امواج آه و اشك و ناله و شیون افتتاح گردید . در این روز عموم علمای اعلام و جمع كثیری از فضلا و محترمین ولایات شركت داشتند . اگر من بخواهم تاثر عمومی و قیافه های محزون و چشمان اشكبار و اثری كه این منظره واقعا دلخراش و تاثر آور در روحیه افراد بخصوص بنده نویسنده گذارد تحریر كنم ، نه قدرت دارم و نه می توانم ، ولی برای اینكه خوانندگان عزیز حد تاثر بنده را بدانند عرض می كنم یكی از تلخ ترین ، ناراحت ترین و تاثر آورترین ساعات زندگانی من آن روز ، یعنی آن یك ساعتی بود كه به خاطر افتتاح كتابخانه در گوشه سالن مطالعه نشسته بودم ، و غم انگیز ترین حادثه آن روز هنگامی بود كه آقای آشتیانی متصدی كتابخانه در حالی كه سیل اشك از دیدگانش به روی محاسنش جاری بود و شدت تاثر به او اجازه نمی داد مرتب صحبت كند ، فرزندان آیت الله فقید را مخاطب قرار داده اظهار می نمودند : آرزوی من این بود كه روزی آن مرد بزرگ و شخصیت عالیقدر با دست توانا و لرزان خود اولین كتاب را از دست من بگیرد ، ولی امروز باید با چشم گریان رحلت او را به شما تسلیت بگویم و باز هم آقای حاج انصاری خطیب معروف در حالی كه چشمان اشك آلودش حاكی از سوز درونش بود چند جمله بیان داشت و بعد آقای مصباح قصیده شیوا و جالبی را كه با یكی از غزلهای حافظ تضمین نموده و چندین بار به علت گریه و تاثر قطع شد ، بدین شرح قرائت نمودند .
ایــــــــــــــکه رفتی و دل از یاد جمالت نرود کـــــــــی برون از دل ما فکر و خیالت برود
نــــــــــام تو کی بگذشت مه و سالت برود از ســـــــر کوی تو هر کس به ملالت برود
نـــــــــــــرود كارش و آخر بخجالت برود
آیــــــــــــــت الله بروجردی از دست شدی لـــــــــیک مانده است ز تو نام نکوی ابدی
کـــــــــــه تو در هر اثری آیت علم و خردی ای دلیـــــــــل دل گم گشته خدا را مددی
كـــــــــــه غریب ار نبرد ره بدلالت برود
کـس به جاوید نمانده است در این دار فنا هــــــــــــــر که آمد برود لا جرم از این دنیا
هـــــــــــــــمه کس راهروانند بدین ره اما کـــــــــاروانی که بود بدرقه اش لطف خدا
بـــــــــــه تجمل بنشیند به جلالت برود
ایـنكتبخانهكهتاسیسنمودیچهنكوست نظــــرت ای پدر ما به یقین در پی اوست
طالب علم از این مخزن حق دانشجوست ســــــالک از نور هدایت ببرد راه بدوست
کـــــــــه بجائی نرسد گر بضلالت برود
افتتاحش بنظر داشتی و رشته گسست لیــــــــــک فرزند تو آن رشته بگسسته ببست
افــــــــــتتاحش بنمود و دلت آورد بدست حکم مستوری و مستی همه بر خاتمت است
کــس ندانست که اخر به چه حالت برود
حافظ از چشمه حکمت بکف آور جامی وانـــــــــــــگه از مهر تو در محفل ما نه گامی
شنو مصرع آخر ز غزل الهامی پــــــــــــــــــــــــی تاریخ ز مصباح ادیب نامی
بود که از لوح دلت ریب جهالت برود
(از لطائف عزل این است كه مصرع آخر كه از اشعار حافظ است درست مطابق با سال تاسیس كتابخانه است)
و به این ترتیب كتابخانه‌ای كه بنا بود به دست آیت الله العظمی آقای بروجردی افتتاح شود بعد از فوت ایشان افتتاح گردید و فعلا هم مورد استفاده فضلا و طلاب و عموم مردم است و از كتابخانه‌های بسیار مهم شهرستان قم و یكی از آثار خیریه آن مرد بزرگ است .
………………………………………………………………….
علوی بروجردی، سید محمد حسین، خاطرات زندگانی حضرت آیت الله العظمی بروجردی ،ص112.
کتابخانه مسجد اعظم قم
کار ساختمانی این کتابخانه همزمان با تأسیس مسجد اعظم شروع شد . کل مساحت آن 176 متر مربع شامل یک مخزن ، دو سالن مطالعه ، راهرو و دفتر است و در ضلع غربی صحن مسجد قرار دارد . کتابخانه در آغاز سال
1340 ش. تکمیل و آماده بهره برداری شد و در روز جمعه 27 شوال 1380 برابر 25/1/1340 دو هفته بعد از رحلت آیت الله بروجردی با حضور شخصیت های برجسته ، علمای اعلام ، روحانیون و طلاب فاضل واقشار مختلف مردم در حالی که همه متأثر و اندوهگین بودند ، افتتاح شد . مدیریت آن در طول سال ها بر عهده آیت الله شیخ ابوالقاسم آشتیانی بود و هم اکنون حدود یک صد هزار جلد کتاب دارد که چهار هزار جلد آن نسخه خطی می باشد .
……………………………………………………………………..
ابازری ، عبدالرحیم آیت اخلاص، ص 91.
تأسیس و اداره کتابخانه مسجد اعظم
حجت الاسلام و المسلمین شیخ مجتبی عراقی می گوید:
آیت الله بروجردی یک روز به من گفتند : “این کتابخانه ای که در مسجد اعظم درست می کنم ، می خواهم شما مسئولیت آن را بر عهده داشته باشید .”
من از روی ادب جواب رد ندادم . چون گرفتاری زیاد داشتم .و جناب آقای ابوالقاسم دانش را که با هم به نمایندگی حضرت آیت الله ، برای رسیدگی به زلزله باختران و همدان رفته بودیم و از آن زمان ، آیت الله بروجردی ایشان را می شناخت برای مسئولیت کتابخانه خدمت آقا معرفی کردم . حضرت آیت الله بروجردی قبول فرمودند . آقای دانش مشغول اداره کتابخانه شدند . کتاب های خطی و غیر خطی خوبی از جانب آیت الله بروجردی خرید و وقف کتابخانه شد .فرد دیگری هم چند هزار کتاب را وقف کرد.
……………………………………………………………………………………..
چشم و چراغ مرجعیت ، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ، ص 175 .