حضرت آیت الله سید مصطفی خوانساری (ره) می گوید:
عالمی با این جامعیت من ندیده ام . در اکثر علوم صاحب نظر بود . به گفته خودش : برای هر موضوع فقهی ، پرونده ای تهیه کرده بود و به تمام زوایای آن رسیدگی کرده بود . از مطالعه خسته نمی شد . می فرمود :
“من ناراحتی ها و خستگی های خود را با مطالعه برطرف می کنم .”
در علم اصول یقیناً کمتر از معاصرین خود نبود . حاشیه ایشان بر کفایه از حواشی محققانه کفایه است . (متأسفانه این حاشیه پر ارزش تا کنون چاپ نشده است .)
ایشان با مرحوم قوچانی، محشی کفایه ، مقرر درس مرحوم آخوند بودند .
می فرمودند : “حاج میرزا کلباسی ، که در اصفهان ، رسائل را نزد ایشان خوانده بودم . در نجف اشرف ، در جلسه تقریر من از درس آخوند ، شرکت می کرد .”
با این حال ، فقه را مبتنی بر اصول نمی دانست . می توانست ، تمام فقه را بدون نیاز به اصول بحث و مطرح کند . درباره مقام و رتبه علمی آیت الله بروجردی ، نمونه ای نقل می کنم .
مرحوم آیت الله حاج سید جمال الدین گلپایگانی ، که از فقها و عارفان بزرگ بود ، از آیت الله بروجردی پرسیده بود : اعلم نجف کیست که موقوفه ای را بوسیله او به طلاب برسانیم .
آیت الله بروجردی در پاسخ نوشتند : آیت الله حاج سید جمال الدین !
آیت الله حاج سید جمال الدین گلپایگانی ، برای معالجه به تهران آمده بود و در بیمارستان بازرگانان (نجمیه) بستری بود . وقتی به ملاقات ایشان رفتیم ، فرمود : “به حاج آقا حسین سلام مرا برسانید و بگویید : اگر بنا بود سید جمال ، مقلد باشد از شما تقلید می کرد .”
و فرمود : “ما تصور می کردیم که بعد از مرحوم حاج میرزا حسین نائینی ، اعلمی وجود ندارد ، ولی هنگامی که آیت الله حاج آقا حسین بروجردی را دیدیم ، از مرحوم نائینی یادمان رفت !”
از آن جهت که مرحوم آیت الله حاج سید جمال الدین گلپایگانی ، اهل معنی و عرفان بود ، به آسانی به کسی “آیت الله” نمی گفت ؛ اما نسبت به مرحوم آیت الله بروجردی ، چنین تعبیر می کرد .
…………………………………………………..
ر.ك:چشم و چراغ مرجعیت ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ، ص 67 .