مسأله 1135- دوازده چیز نماز را باطل می‌كند، و آن‌ها را مبطلات می‌گویند:
اوّل:آن كه در بین نماز یكی از شرطهای آن از بین برود، مثلاً در بین نماز بفهمد مكانش غصبی است.
دوم:آن كه در بین نماز عمداً یا سهواً یا از روی ناچاری چیزی كه وضو یا غسل را باطل می‌كند پیش آید، مثلاً بول از او بیرون آید، ولی كسی كه نمی‌تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداری كند، اگر در بین نماز بول یا غائط از او خارج شود، چنانچه به دستوری كه در احكام وضو گفته شدرفتار نماید، نمازش باطل نمی‌شود؛ و نیز اگر در بین نماز از زن مستحاضه خون خارج شود، در صورتی كه به دستور استحاضه رفتار كرده باشد، نمازش صحیح است.
مسأله 1136- كسی كه بیاختیار خوابش برده، اگر نداند كه در بین نماز خوابش برده یا بعد از آن، باید نمازش را دوباره بخواند.
مسأله 1137- اگر بداند به اختیار خودش خوابیده، و شك كند كه بعد از نماز بوده، یا در بین نماز یادش رفته كه مشغول نماز است و خوابیده، نمازش صحیح است.
مسأله 1138- اگر در حال سجده از خواب بیدار شود، و شك كند كه در سجدۀ آخر نماز است یا در سجدۀ شكر، باید آن نماز را دوباره بخواند.
سوم: از مبطلات نماز آن است كه مثل بعض كسانی كه شیعه نیستند دست‌ها را روی هم بگذارد.
مسأله 1139- هرگاه برای ادب دست‌ها را روی هم بگذارد، اگرچه مثل آن‌ها نباشد، بنابر احتیاط واجب باید نماز را دوباره بخواند، ولی اگر از روی فراموشی یا ناچاری یا برای كار دیگر ـ مثل خاراندن دست و مانند آن ـ، دست‌ها را روی هم بگذارد اشكال ندارد.
چهارم:از مبطلات نماز آن است كه بعد از خواندن حمد آمین بگوید، ولی اگر اشتباهاً یا از روی تقیه بگوید، نمازش باطل نمی‌شود.
پنجم:از مبطلات نماز آن است كه عمداً یا از روی فراموشی پشت به قبله كند، یا به طرف راست یا چپ قبله برگردد، بلكه اگر عمداً به قدری برگردد كه نگویند رو به قبله است، اگرچه به طرف راست یا چپ نرسد، نمازش باطل است.
مسأله 1140- اگر عمداً سر را به قدری بگرداند كه بتواند پشت سر را ببیند، نمازش باطل است، و اگر سهواً سر را به این مقدار بگرداند، احتیاط واجب آن است كه نماز را تمام كند و دوباره بخواند، ولی اگر سر را كمی بگرداند عمداً باشد یا اشتباهاً، نمازش باطل نمی‌شود.
ششم:از مبطلات نماز آن است كه عمداً كلمه‌ای بگوید كه دو حرف یا بیشتر باشد، اگرچه معنی هم نداشته باشد، ولی اگر سهواً بگوید نمازش باطل نمی‌شود.
مسأله 1141- اگر كلمه‌ای بگوید كه یك حرف دارد، چنانچه آن كلمه معنی داشته باشد، مثل «قِ» كه در زبان عرب به معنای این است كه «نگهداری كن»، چنانچه معنای آن را بداند و قصد آن را نماید، نمازش باطل می‌شود، بلكه اگر قصد معنای آن را نكند ولی ملتفت معنای آن باشد، احتیاط واجب آن است كه نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1142- سرفه كردن و آروغ زدن و آه كشیدن در نماز اشكال ندارد، ولی گفتن اَخ و آه و مانند اینها كه دو حرف است اگر عمدی باشد، نماز را باطل می‌كند.
مسأله 1143- اگر كلمه‌ای را به قصد ذكر بگوید، مثلاً به قصد ذكر بگوید: «اَللهُ اَكبَر» و در موقع گفتن آن، صدا را بلند كند كه چیزی را به دیگری بفهماند اشكال ندارد؛ ولی چنانچه به قصد این كه چیزی به كسی بفهماند بگوید، اگرچه قصد ذكر هم داشته باشد، نماز باطل می‌شود.
مسأله 1144- خواندن قرآن در نماز، غیر از چهار سوره‌ای كه سجده واجب دارد (و در احكام جنابت مسأله 361 گفته شد)، و نیز دعا كردن در نماز اشكال ندارد، ولی احتیاط واجب آن است كه به غیر عربی دعا نكند.
مسأله 1145- اگر چیزی از حمد و سوره و ذكرهای نماز را عمداً یا احتیاطاً چند مرتبه بگوید اشكال ندارد، ولی اگر از روی وسواس چند مرتبه بگوید، نماز باطل می‌شود.
مسأله 1146- در حال نماز انسان نباید به دیگری سلام كند، و اگر دیگری به او سلام كند باید همان طور كه او سلام كرده جواب دهد، مثلاً اگر گفته «سَلامٌ عَلَیكُم» در جواب بگوید: «سَلامٌ عَلَیكُم»؛ ولی در جوابِ «عَلَیكُمُ السَّلام» باید بگوید، «سَلامٌ عَلَیكُم».
مسأله 1147- انسان باید جواب سلام را ـ چه در نماز یا در غیر نماز ـ فوراً بگوید، و اگر عمداً یا از روی فراموشی جواب سلام را به قدری طول دهد كه اگر جواب بگوید، جواب آن سلام حساب نشود، چنانچه در نماز باشد نباید جواب بدهد، و اگر در نماز نباشد جواب دادن واجب نیست.
مسأله 1148- باید جواب سلام را طوری بگوید كه سلام كننده بشنود، ولی اگر سلام كننده كر باشد، چنانچه انسان به طور معمول جواب او را بدهد كافی است.
مسأله 1149- احتیاط واجب آن است كه نمازگزار جواب سلام را به قصد دعا بگوید، یعنی از خداوند عالم برای كسی كه سلام كرده، سلامتی بخواهد.
مسأله 1150- اگر زن یا مرد نامحرم یا بچّۀ ممیز ـ یعنی بچّه‌ای كه خوب و بد را می‌فهمد ـ به نمازگزار سلام كند، نمازگزارمیتواند جواب او را بدهد، ولی در جواب سلام زن باید بگوید: «سلامٌ علیكْ» و «كاف» را زیر و زبر و پیش ندهد.
مسأله 1151- اگر نمازگزار جواب سلام را ندهد معصیت كرده، ولی نمازش صحیح است.
مسأله 1152- اگر كسی به نمازگزار غلط سلام كند به طوری كه سلام حساب نشود، جواب او واجب نیست.
مسأله 1153- جواب سلام كسی كه از روی مسخره یا شوخی سلام می‌كند، و جواب سلام مرد و زن غیر مسلمان واجب نیست.
مسأله 1154- اگر كسی به عدّه‌ای سلام كند، جواب سلام او بر همۀ آنان واجب است، ولی اگر یكی از آنان جواب دهد كافی است.
مسأله 1155- اگر كسی به عدّه‌ای سلام كند، و كسی كه سلام كننده قصد سلام دادنِ به او را نداشته جواب دهد، باز هم جواب سلام او بر آن عدّه واجب است.
مسأله 1156- اگر به عدّه‌ای سلام كند، و كسی كه بین آن‌ها مشغول نماز است شك كند كه سلام كننده قصد سلام كردن به او را هم داشته یا نه، نباید جواب بدهد، و همچنین است اگر بداند كه قصد او را هم داشته، ولی دیگری جواب سلام را بدهد، امّا اگر بداند كه قصد او را هم داشته و دیگری جواب ندهد، باید جواب او را بگوید.
مسأله 1157- سلام كردن مستحب است، و خیلی سفارش شده است كه سواره به پیاده، و ایستاده به نشسته، و كوچكتر به بزرگتر سلام كند.
مسأله 1158- اگر دو نفر با هم به یكدیگر سلام كنند، بر هر یك واجب است جواب سلام دیگری را بدهد.
مسأله 1159- در غیر نماز مستحب است جواب سلام را بهتر از سلام بگوید، مثلاً اگر كسی گفت: «سَلامٌ عَلَیكُم» در جواب بگوید: «سَلامٌ عَلَیكُمْ وَ رَحمَةُ اللهِ».
هفتم: از مبطلات نماز خندۀ با صدا و عمدی است، و چنانچه سهواً هم با صدا بخندد، نمازش اشكال دارد؛ ولی لبخند نماز را باطل نمی‌كند.
مسأله 1160- اگر برای جلوگیری از صدای خنده حالش تغییر كند ـ مثلاً رنگش سرخ شد ـ بنابراحتیاط واجب باید نمازش را دوباره بخواند.
هشتم: از مبطلات نماز آن است كه برای كار دنیا عمداً با صدا گریه كند، و احتیاط واجب آن است كه برای كار دنیا بی صدا هم گریه نكند، ولی اگر از ترس خدا، یا برای آخرت گریه كند، آهسته باشد یا بلند، اشكال ندارد، بلكه از بهترین اعمال است.
نهم:از مبطلات نماز كاری است كه صورت نماز را به هم بزند، مثل دست زدن و به هوا پریدن و مانند اینها، كم باشد یا زیاد، عمداً باشد یا از روی فراموشی، ولی كاری كه صورت نماز را به هم نزند ـ مثل اشاره كردن به دست ـ اشكال ندارد.
مسأله1161- اگر در بین نماز به قدری ساكت بماند كه نگویند نماز می‌خواند، نمازش باطل می‌شود.
مسأله1162- اگر در بین نماز كاری انجام دهد، یا مدتی ساكت شود و شك كند كه نماز به هم خورده یا نه، نمازش صحیح است.
دهم:از مبطلات نماز خوردن و آشامیدن است، كه اگر در نماز طوری بخورد یا بیاشامد كه نگویند نماز می‌خواند ـ عمداً باشد یا از روی فراموشی ـ نمازش باطل می‌شود؛ ولی كسی كه می‌خواهد روزه بگیرد، اگر پیش از اذان صبح نماز مستحبی بخواند و تشنه باشد، چنانچه بترسد كه اگر نماز را تمام كند صبح شود، در صورتی كه آب «رو به روی او در دو سه قدمی باشد، می‌تواند در بین نماز آب بیاشامد، اما باید كاری كه نماز را باطل می‌كند ـ مثل روگرداندن از قبله ـ انجام ندهد.
مسأله 1163- اگر به واسطۀ خوردن یا آشامیدن عمدی موالات نماز به هم بخورد ـ یعنی طوری شود كه نگویند نماز را پشت سر هم می‌خواند ـ بنابر احتیاط واجب باید نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1164- اگر در بین نماز، غذائی كه در دهان یا لای دندانها مانده فرو ببرد، نمازش باطل نمی‌شود، و نیز اگر قند یا شكر و مانند اینها در دهان مانده باشد و در حال نماز كمكم آب شود و فرو رود، اشكال ندارد.
یازدهم:از مبطلات نماز شكدر ركعتهای نماز دو ركعتی، یا سه ركعتی، یا در دو ركعت اوّل نمازهای چهار ركعتی است.
دوازدهم:از مبطلات نماز آن است كه ركن نماز را عمداً یا سهواً كم یا زیاد كند، یا چیزی را كه ركن نیست عمداً كم یا زیاد نماید.
مسأله 1165- اگر بعد از نماز شك كند كه در بین نماز كاری كه نماز را باطل می‌كند انجام داده یا نه، نمازش صحیح است.
چیزهایی كه در نماز مكروه است
مسأله 1166- مكروه است در نماز صورت را كمی به طرف راست یا چپ بگرداند، و چشمها را هم بگذارد، یا به طرف راست و چپ بگرداند، و با ریش و دست خود بازی كند، و انگشت‌ها را داخل هم نماید، و آب دهان بیندازد، و به خط قرآن یا كتاب، یا خط انگشتری نگاه كند؛ و نیز مكروه است در موقع خواندن حمد و سوره و گفتن ذكر، برای شنیدن حرف كسی ساكت شود، بلكه هر كاری كه خضوع و خشوع را از بین ببرد مكروه می‌باشد.
مسأله 1167- موقعی كه انسان خوابش می‌آید، و نیز موقع خودداری كردن از بول و غائط، مكروه است نماز بخواند؛ و همچنین پوشیدن جوراب تنگ كه پا را فشار دهد در نماز مكروه می‌باشد.
و غیر از اینها مكروهات دیگری هم در كتابهای مفصل گفته شده است.
مواردی كه می‌شود نماز واجب را شكست
مسأله 1168- شكستن نماز واجب از روی اختیار حرام است، ولی برای حفظ جان و مال و جلوگیری از ضرر مالی یا بدنی مانعی ندارد.
مسأله 1169- اگر حفظ جان خود انسان، یا كسی كه حفظ جان او واجب است، یا حفظ مالی كه نگهداری آن واجب می‌باشد، بدون شكستن نماز ممكن نباشد، باید نماز را بشكند؛ ولی شكستن نماز برای مالی كه اهمیت ندارد مكروه است.
مسأله 1170- اگر در وسعت وقت مشغول نماز باشد و طلبكار طلب خود را از او مطالبه كند، چنانچه بتواند در بین نماز طلب او را بدهد، باید در همان حال بپردازد؛ و اگر بدون شكستن نماز دادن طلب او ممكن نیست، باید نماز را بشكند و طلب او را بدهد، بعد نماز را بخواند.
مسأله 1171- اگر در بین نماز بفهمد كه مسجد نجس است، چنانچه وقت تنگ باشد باید نماز را تمام كند، و اگر وقت وسعت دارد و تطهیر مسجد نماز را به هم نمی‌زند، باید در بین نماز تطهیر كند، بعد بقیۀ نماز را بخواند، و اگر نماز را به هم می‌زند، در صورتی كه بعد از نماز تطهیر مسجد ممكن باشد، شكستن نماز جایز نیست و اگر بعد از نماز تطهیر مسجد ممكن نباشد، باید نماز را بشكند و مسجد را تطهیر نماید، بعد نماز را بخواند.
مسأله 1172- كسی كه باید نماز را بشكند، اگر نماز را تمام كند معصیت كرده ولی نماز او صحیح است، اگرچه احتیاط مستحب آن است كه دوباره بخواند.
مسأله1173- اگر پیش از آن كه به اندازۀ ركوع خم شود، یادش بیاید كه اذان و اقامه را فراموش كرده، چنانچه وقت نماز وسعت دارد، مستحب است برای گفتن آن‌ها نماز را بشكند.