آيت‌الله محقق داماد خوش بيان است. او درس خارج خود را از مدرسه خان (آيت‌الله العظمی بروجردی) آغاز کرد و پس از مدتي در مدرسه گلپايگاني ادامه داد.
سيد مرتضي ابطحي: شاگردان آيت‌الله سيد علي محقق داماد، پس از دو هفته تعطيلي کلاس براي تبليغ در روزهاي آخر ماه صفر دوباره به کلاس آمدند تا پاي درس استاد بنشينند.
شاگردان درس خارج که دوره 10 ساله مقدمات و سطح را طي کردند، در کلاس‌هاي «خارج» روش فهم استدلالي مسائل ديني را فرا مي‌گيرند. در اين کلاس‌ها، استاد با توجه به آخرين نظريات خود به ارائه استدلال‌هاي مربوط به هر موضوع مي‌پردازد و «روش استدلال» را عملا به شاگردانش آموزش مي‌دهد. اين روش زمان‌بر، ولي عميقا تأثيرگذار است؛ به طوري که شاگردان يک استاد خواه ناخواه در مشي فکري و عملکرد خود از استاد متأثر مي‌شوند. ميانگين يک دوره درس خارج اصول آيت‌الله سيد علي محقق داماد در حدود 8 سال و خارج فقه در حدود 30 سال است.
آيت‌الله محقق‌داماد در روش فقهي اصولي خود بيشتر متأثر از مرحوم پدرشان است. آيت‌الله سيد محمد محقق‌داماد، از بزرگترين اساتيد حوزه علميه قم و داماد مرحوم حاج شيخ عبدالکريم حائري يزدي، موسس حوزه علميه قم بود.
آنگونه که آيت‌الله جوادي آملي مي‌گويد:«در آغاز ورود به حوزه علميه قم به درس‌هاي خارج فقه اساتيد و علما سر زديم و از ميان درس‌هاي فقه، تنها درس خارج فقه مرحوم استاد آيت‌الله حاج سيد محمد محقق داماد را از همه آن دروس قوي‌تر و عميق‌تر و مطلوب نظر ديديم؛ زيرا ايشان فراغت خوبي داشتند و براي درس، تتبع كافي و مطالعه لازم را به عمل مي‌آوردند. لذا محضر ايشان را حدود ١٢ الي ١٣ سال درك كرده و استفاده كرديم.» محقق پسر، تقريرات پدر را خيلي خوب نوشته است. محقق داماد اگرچه تصميمي‌براي چاپ اين تقريرات ندارد، اما به هر حال بر اساس مراجعه به همين تقريرات است که شاگردان استاد در بعضي موارد شاهد نقدهاي ايشان به استنباطات پدرشان هستند.
علاوه بر تقريرات آيت‌الله سيد علي محقق داماد، ساير شاگردان پدرشان همچون حضرات آيات مومن، جوادي‌آملي، مکارم‌شيرازي و طاهري اصفهاني هم از درس داماد بزرگ تقريراتي نوشته‌اند.
آيت‌الله محقق داماد خوش بيان است. او درس خارج خود را از مدرسه خان (آيت‌الله بروجردي) آغاز کرد و پس از مدتي در مدرسه گلپايگاني ادامه داد.
البته چند سالي است که به مدرسه دارالشفا منتقل شده است. شاگردان که تعدادشان به‌طور ميانگين 50 نفر است؛ بر خلاف رويه معمول حوزه که شاگرد روي زمين مي‌نشيند، روي صندلي مي‌نشينند و اينگونه است که فضايي متفاوت از فضاي درسي معمول حوزه را تجربه مي‌کنند. آیت‌الله 50 سال است که به تدریس مشغول است. استاد در روند تدريس خود گاهي مسلمات پذيرفته شده و مشهورات فقهي را به چالش مي‌کشد تا از اين منظر به شاگردان خود نشان دهد چگونه نبايد پيش فرضي در بحث تحقيقي داشت. آيت‌الله در بررسي‌هاي فقهي شيوه منحصر به‌فردي دارد. او ابتدا تمام روايات مرتبط با يک بحث را به صورت اجمالي مطرح مي‌کند. با اين کار شاگردان تصويري کلي از وضعيت صورت مسئله به دست مي‌آورند و در بحث سردرگم نمي‌شوند. پس از اين مرحله، ايشان به بررسي مفاد تک تک روايات مي‌پردازند و به قول معروف آنها را جرح و تعديل مي‌کنند. در نتيجه اين فرآيند است که شاگرد مي‌تواند با سندشناسي روايي، کتب حديثي و تفاوت نسخه‌ها که از تخصص‌هاي محقق داماد به شمار مي‌رود، بيشتر آشنا شود. در عين حال آيت‌الله محقق داماد تسلط چشمگيري بر کتب روايي دارد و گاه روايتي را که کسي از پيشينيان بدان اشاره نکرده، شاهدي براي بحث مي‌آورد. متن اصلي مورد بررسي در کلاس فقه، کتاب «عروه‌الوثقي» آيت‌الله سيد محمد کاظم طباطبايي يزدي است. حاشيه نوشتن بر عروه يکي از نشانه‌هاي اجتهاد فرد در سيستم حوزوي شناخته مي‌شود. البته آيت‌الله محقق داماد در بخش‌هايي که عروه مسائلي را اشاره نکرده است، براساس تحريرالوسيله امام خميني درس را ادامه مي‌دهند. در حال حاضر بحث حج در کلاس فقه ايشان برمبناي تحريرالوسيله امام خميني پيش مي‌رود. محقق‌داماد در عين بررسي تفصيلي خود، نظرات صاحب جواهر، مرحوم آقاي خويي، امام خميني و مرحوم فاضل لنکراني را به اختصار مطرح و بررسي مي‌كند. وي در برخورد با روايات سعي مي‌کند از تمام ابزارهاي ممکن استفاده کند تا روشي متفاوت از روش معمول حوزه را به شاگردانش بياموزد. استاد در عين آنکه دقت‌هاي رايج حوزوي را در متن اعمال مي‌کند، اما هيچگاه در متن غرق نمي‌شود.
محقق سعي در برقراري ديالکتيکي پويا بين متن روايي و متن تاريخي دارد. از همين منظر او گاه بحث‌هايي را به کتب تاريخي ارجاع مي‌دهد و در راستاي فهم تاريخي، حتي ابايي از رجوع به علم جغرافيا ندارد. در حقيقت محقق داماد به «عرف» توجه ويژه اي دارد و از همين رو است که نگاه روايي او بيش از آنکه نگاهي فلسفي و بريده از زمان و مکان باشد، نگاهي عرفي است. البته نبايد تصور کرد که عرف‌گرايي محقق از جنس عرف‌گرايي روشنفکران است. او تلاش مي‌کند روايات را در فضاي واقعي خويش معنا کند و از اين منظر نشان داده است که مي‌توان واقعيت امروز را با متون ديروز جمع كرد.
طبيعتا چنين نگرشي به روايات به حضور فعال اجتماعي منجر مي‌شود. محقق داماد در سال‌هاي آغازين جمهوري اسلامي‌در صحنه سياست فعال بود. او در جلسات شوراي عالي انقلاب فرهنگي شرکت مي‌کرد و عضو شوراي تدوين قوانين بود. او از اعضاي فعال جامعه مدرسين بود که البته چندسال پيش به دليل پاره‌اي مسائل از آن کناره‌گيري کرد. شکل‌گيري امتحانات منسجم در حوزه توسط شوراي مديريت و بيمه طلاب از طرح‌هاي ابتکاري محقق داماد بوده است. بر خلاف دكترسيدمصطفي محقق داماد که در صحنه سياسي کشور هنوز هم حضور فعالي دارد، برادر بزرگتر به‌رغم اطلاع از وضعيت سياسي-اجتماعي کشور به ندرت از سياست سخن به ميان مي‌آورد. البته در صحبت‌هايي که با سيد حسن خميني پس از درس دارند، گهگاه حرف و حديث‌هاي سياسي هم رد و بدل مي‌شود.
سيد حسن خميني نوه امام خميني حدود 12 سال است که «مستشکل» اصلي درس به شمار مي‌رود. سيد حسن آقا مباحث اصول را به طور کامل تقرير كرده و اين روزها در حال بازنگري اين مباحث است. منش حاکم بر استنباط فقهي ايشان در کلاس اصول نيز قابل مشاهده است. همچون درس فقه آيت‌الله محقق داماد، اصل در درس اصول ايشان آن است که بحث‌ها به صورت کاملا خلاصه مطرح شود. يکي از علل شلوغ نبودن درس آيت‌الله همين روند وي است. کتاب مورد بحث در دروس خارج اصول، «کفايه الاصول» مرحوم آخوند خراساني است. آخوند که در کنار مرحوم ناييني تئوريسين فقهي سياسي مشروطه به شمار مي‌آيد، مسائل علم اصول را به صورت مختصر بيان کرده است. محقق داماد به‌رغم بسياري از اساتيد حوزه که به مختصر بودن کفايه ايراد مي‌گيرند، اين رويه آخوند را مي‌پسندد. اگر چه محقق داماد نظرات مختلف را در مطالعات شخصي خود پيگيري مي‌کند، اما در روند تدريس سعي وي بر آن است که برخلاف رويه معمول دروس خارج اصول، مراجعه به آراء ديگران را به خود شاگرد محول کند. در عين حال او بنا به تناسب در بخش‌هايي که مخالفت عمده‌اي با نظر آخوند مطرح شده، نظرات مرحوم ناييني، اصفهاني، آقاضياء عراقي، سيدمحمدباقر صدر و امام‌خميني را بررسي مي‌كند. آيت‌الله در کلاس درس اصول خود به طور متمرکز به مباحث سنتي اصول مي‌پردازد و به مباحث نو توجهي نشان نمي‌دهد. ايشان در مواردي، نوآوري‌هايي هم دارند و سعي مي‌کنند با ارائه بحث‌هاي اصولي به صورتي «عقلايي»، مباحث را ملموس‌تر کرده و از افتادن در بحث‌هاي عقلي يا عرفي صرف بپرهيزند.
اگر چه استاد تنها به فقه و اصول شهرت دارد؛ اما تسلطش در علوم ديني منحصر در اين‌دو علم نيست. آيت‌الله سيد علي محقق داماد استاد تفسير هم بوده است. همه ساله در شب‌هاي ماه رمضان هم با دوستانش جلسه بحث تفسير قرآن دارند. در عين حال آيت‌الله محقق داماد يک فعال اجتماعي پيشرو در کارهاي خيريه هم هست. او صندوق ذخيره علوي را بنيانگذاري کرد و در کنار آن به احداث بيمارستان، مدرسه و مسجد مشغول شد. او حتي شهرک‌هايي را براي اسکان نيازمندان بنا کرد. محقق‌داماد هوش بالايي دارد و بخشي از علوم مهندسي را به‌طور حاشيه‌اي فرا گرفته است. وي طرح اسکان متمرکز طلاب را مطرح و پيگيري كرد که نتيجه آن را امروز با نام شهرک مهديه مي‌شناسند. آنطور که مي‌گويند فعاليت‌هاي اجتماعي محقق داماد بيشتر متأثر از دايي ايشان، مرحوم شيخ مرتضي حائري است. شيخ مرتضي‌حائري علاوه بر وجهه قوي علمي، ثمرات بزرگ اجتماعي داشت.
انتشارات صدرا و انتشارات نسل جوان نتيجه همکاري آيت‌الله محقق داماد با آيت‌الله مکارم شيرازي و آيت‌الله شهيد مطهري است. محقق داماد که در سال‌هاي پاياني دهه ششم عمرش قرار دارد، به‌رغم تسلط بر آثار حوزوي و آشنايي فوق‌العاده با مباحث روز و ادبيات، تنها چند کتاب به چاپ رسانيده است که ارتباطي با مسائل فقهي ندارد.
سيد مرتضي ابطحي: شاگردان آيت‌الله سيد علي محقق داماد، پس از دو هفته تعطيلي کلاس براي تبليغ در روزهاي آخر ماه صفر دوباره به کلاس آمدند تا پاي درس استاد بنشينند. شاگردان درس خارج که دوره 10 ساله مقدمات و سطح را طي کردند، در کلاس‌هاي «خارج» روش فهم استدلالي مسائل ديني را فرا مي‌گيرند. در اين کلاس‌ها، استاد با توجه به آخرين نظريات خود به ارائه استدلال‌هاي مربوط به هر موضوع مي‌پردازد و «روش استدلال» را عملا به شاگردانش آموزش مي‌دهد. اين روش زمان‌بر، ولي عميقا تأثيرگذار است؛ به طوري که شاگردان يک استاد خواه ناخواه در مشي فکري و عملکرد خود از استاد متأثر مي‌شوند. ميانگين يک دوره درس خارج اصول آيت‌الله سيد علي محقق داماد در حدود 8 سال و خارج فقه در حدود 30 سال است. آيت‌الله محقق‌داماد در روش فقهي اصولي خود بيشتر متأثر از مرحوم پدرشان است. آيت‌الله سيد محمد محقق‌داماد، از بزرگترين اساتيد حوزه علميه قم و داماد مرحوم حاج شيخ عبدالکريم حائري يزدي، موسس حوزه علميه قم بود. آنگونه که آيت‌الله جوادي آملي مي‌گويد:«در آغاز ورود به حوزه علميه قم به درس‌هاي خارج فقه اساتيد و علما سر زديم و از ميان درس‌هاي فقه، تنها درس خارج فقه مرحوم استاد آيت‌الله حاج سيد محمد محقق داماد را از همه آن دروس قوي‌تر و عميق‌تر و مطلوب نظر ديديم؛ زيرا ايشان فراغت خوبي داشتند و براي درس، تتبع كافي و مطالعه لازم را به عمل مي‌آوردند. لذا محضر ايشان را حدود ١٢ الي ١٣ سال درك كرده و استفاده كرديم.» محقق پسر، تقريرات پدر را خيلي خوب نوشته است. محقق داماد اگرچه تصميمي‌براي چاپ اين تقريرات ندارد، اما به هر حال بر اساس مراجعه به همين تقريرات است که شاگردان استاد در بعضي موارد شاهد نقدهاي ايشان به استنباطات پدرشان هستند. علاوه بر تقريرات آيت‌الله سيد علي محقق داماد، ساير شاگردان پدرشان همچون حضرات آيات مومن، جوادي‌آملي، مکارم‌شيرازي و طاهري اصفهاني هم از درس داماد بزرگ تقريراتي نوشته‌اند.
آيت‌الله محقق داماد خوش بيان است. او درس خارج خود را از مدرسه خان (آيت‌الله بروجردي) آغاز کرد و پس از مدتي در مدرسه گلپايگاني ادامه داد. البته چند سالي است که به مدرسه دارالشفا منتقل شده است. شاگردان که تعدادشان به‌طور ميانگين 50 نفر است؛ بر خلاف رويه معمول حوزه که شاگرد روي زمين مي‌نشيند، روي صندلي مي‌نشينند و اينگونه است که فضايي متفاوت از فضاي درسي معمول حوزه را تجربه مي‌کنند. آیت‌الله 50 سال است که به تدریس مشغول است. استاد در روند تدريس خود گاهي مسلمات پذيرفته شده و مشهورات فقهي را به چالش مي‌کشد تا از اين منظر به شاگردان خود نشان دهد چگونه نبايد پيش فرضي در بحث تحقيقي داشت. آيت‌الله در بررسي‌هاي فقهي شيوه منحصر به‌فردي دارد. او ابتدا تمام روايات مرتبط با يک بحث را به صورت اجمالي مطرح مي‌کند. با اين کار شاگردان تصويري کلي از وضعيت صورت مسئله به دست مي‌آورند و در بحث سردرگم نمي‌شوند. پس از اين مرحله، ايشان به بررسي مفاد تک تک روايات مي‌پردازند و به قول معروف آنها را جرح و تعديل مي‌کنند. در نتيجه اين فرآيند است که شاگرد مي‌تواند با سندشناسي روايي، کتب حديثي و تفاوت نسخه‌ها که از تخصص‌هاي محقق داماد به شمار مي‌رود، بيشتر آشنا شود. در عين حال آيت‌الله محقق داماد تسلط چشمگيري بر کتب روايي دارد و گاه روايتي را که کسي از پيشينيان بدان اشاره نکرده، شاهدي براي بحث مي‌آورد. متن اصلي مورد بررسي در کلاس فقه، کتاب «عروه‌الوثقي» آيت‌الله سيد محمد کاظم طباطبايي يزدي است. حاشيه نوشتن بر عروه يکي از نشانه‌هاي اجتهاد فرد در سيستم حوزوي شناخته مي‌شود. البته آيت‌الله محقق داماد در بخش‌هايي که عروه مسائلي را اشاره نکرده است، براساس تحريرالوسيله امام خميني درس را ادامه مي‌دهند. در حال حاضر بحث حج در کلاس فقه ايشان برمبناي تحريرالوسيله امام خميني پيش مي‌رود. محقق‌داماد در عين بررسي تفصيلي خود، نظرات صاحب جواهر، مرحوم آقاي خويي، امام خميني و مرحوم فاضل لنکراني را به اختصار مطرح و بررسي مي‌كند. وي در برخورد با روايات سعي مي‌کند از تمام ابزارهاي ممکن استفاده کند تا روشي متفاوت از روش معمول حوزه را به شاگردانش بياموزد. استاد در عين آنکه دقت‌هاي رايج حوزوي را در متن اعمال مي‌کند، اما هيچگاه در متن غرق نمي‌شود. محقق سعي در برقراري ديالکتيکي پويا بين متن روايي و متن تاريخي دارد. از همين منظر او گاه بحث‌هايي را به کتب تاريخي ارجاع مي‌دهد و در راستاي فهم تاريخي، حتي ابايي از رجوع به علم جغرافيا ندارد. در حقيقت محقق داماد به «عرف» توجه ويژه اي دارد و از همين رو است که نگاه روايي او بيش از آنکه نگاهي فلسفي و بريده از زمان و مکان باشد، نگاهي عرفي است. البته نبايد تصور کرد که عرف‌گرايي محقق از جنس عرف‌گرايي روشنفکران است. او تلاش مي‌کند روايات را در فضاي واقعي خويش معنا کند و از اين منظر نشان داده است که مي‌توان واقعيت امروز را با متون ديروز جمع كرد.
منبع :
روزنامه اعتماد ملی ( 22 / 12/ 1387 )