مسأله 1669- كسی كه كفارۀ روزۀ رمضان بر او واجب است، باید یك بنده آزاد كند، یا به دستوری كه در مسألۀ بعد گفته می‌شود دو ماه روزه بگیرد، یا شصت فقیر را سیر كند، یا به هر كدام یك مدّ ـ كه تقریباً ده سیر است ـ طعام ـ یعنی گندم یا جو و مانند اینها ـ بدهد؛ و چنانچه اینها برایش ممكن نباشد، باید هیجده روز پی در پی روزه بگیرد، و اگر نتواند بنابراحتیاط واجب هر چند مُدّ كه می‌تواند به فقرا طعام بدهد، و اگر نتواند روزه بگیرد و طعام بدهد، باید استغفار كند، اگر چه مثلاً یك مرتبه بگوید «اَستَغفِرُ اَللهَ». و احتیاط واجب آن است كه هر وقت بتواند كفاره را بدهد.
مسأله 1670- كسی كه می‌خواهد دو ماه كفارۀ روزۀ رمضان را بگیرد، باید سی و یك روز آن را پی در پی بگیرد، و اگر بقیۀ آن پی در پی نباشد اشكال ندارد.
مسأله 1671- كسی كه می‌خواهد دو ماه كفارۀ روزۀ رمضان را بگیرد، نباید موقعی شروع كند كه در بین سی و یك روز، روزی باشد كه ـ مانند عید قربان ـ روزۀ آن حرام است.
مسأله 1672- كسی كه باید پی در پی روزه بگیرد، اگر در بین آن بدون عذر یك روز روزه نگیرد، یا وقتی شروع كند كه در بین آن به روزی برسد كه روزۀ آن واجب است ـ مثلاً به روزی برسد كه نذر كرده آن روز را روزۀ بگیرد ـ باید روزه‌ها را از سر بگیرد.
مسأله 1673- اگر در بین روزهائی كه باید پی در پی روزه بگیرد، عذری ـ مثل حیض، یا نفاس ـ یا سفری كه در رفتن آن مجبور است برای او پیش آید بعد از بر طرف شدن عذر واجب نیست روزه‌ها را از سر بگیرد، بلكه بقیه را بعد از بر طرف شدن عذر به جا می‌آورد.
مسأله 1674- اگر به چیز حرامی روزۀ خود را باطل كند، چه آن چیز اصلاً حرام باشد ـ مثل شراب و زنا ـ یا به جهتی حرام شده باشد ـ مثل خوردن غذای حلالی كه برای انسان ضرر دارد و نزدیكی كردن با عیال خود در حال حیض ـ بنابر احتیاط كفاره جمع بر او واجب می‌شود؛ یعنی باید یك بنده آزاد كند، و دو ماه روزه بگیرد، و شصت فقیر را سیر كند، یا به هر كدام اینها یك مُدّ ـ كه تقریباً ده سیر است ـ گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد، و چنانچه هر سه برایش ممكن نباشد، هر كدام آن‌ها كه ممكن است باید انجام دهد.
مسأله 1675- اگر روزهدار دروغی را به خدا و پیغمبر(ص) نسبت دهد، اگرچه روزۀ خود را به چیز حرام باطل كرده، ولی كفارۀ جمع ـ كه تفصیل آن در مسألۀ پیش گفته شد ـ بر او واجب نمی‌شود.
مسأله 1676- اگر روزهدار در یك روز ماه رمضان چند مرتبه جماع كند، بنابر احتیاط برای هر دفعه یك كفاره بر او واجب است، ولی اگر جماعِ او حرام باشد، برای هر دفعه یك كفارۀ جمع واجب می‌شود.
مسأله 1677- اگر روزهدار در یك روز ماه رمضان چند مرتبه غیر جماع كار دیگری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، برای همۀ آن‌ها یك كفاره كافی است.
مسأله 1678- اگر روزهدار غیر جماع كار دیگری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، و بعد با حلال خود جماع نماید، بنابر احتیاط برای هر كدام یك كفاره واجب می‌شود.
مسأله 1679- اگر روزهدار غیر جماع كار دیگری كه حلال است و روزه را باطل می‌كند انجام دهد ـ مثلاً آب بیاشامد ـ و بعد كار دیگری كه حرام است و روزه را باطل می‌كند غیر جماع انجام دهد ـ مثلاً غذای حرامی بخورد ـ یك كفاره كافی است.
مسأله 1680- اگر روزهدار آروغ بزند و چیزی در دهانش بیاید، چنانچه عمداً آن را فرو ببرد، روزهاش باطل است و باید قضای آن را بگیرد و كفاره هم بر او واجب می‌شود؛ و اگر خوردن آن چیز حرام باشد ـ مثلاً موقع آروغ زدن خون یا غذائی كه از صورت غذا بودن خارج شده به دهان او بیاید ـ و عمداً آن را فرو ببرد، باید قضای آن روزه را بگیرد و بنابر احتیاط كفارۀ جمع هم بر او واجب می‌شود.
مسأله 1681- اگر نذر كند كه روز معینی را روزه بگیرد، چنانچه در آن روز عمداً روزۀ خود را باطل كند، باید یك بنده آزاد نماید، یا دو ماه پی در پی روزه بگیرد، یا به شصت فقیر طعام دهد.
مسأله 1682- كسی كه می‌تواند وقت را تشخیص دهد، اگر به گفتۀ كسی كه می‌گوید مغرب شده افطار كند، و بعد بفهمد مغرب نبوده است، قضا و كفاره بر او واجب می‌شود.
مسأله 1683- كسی كه عمداً روزۀ خود را باطل كرده، اگر بعد از ظهر مسافرت كند، یا پیش از ظهر برای فرار از كفاره سفر نماید، كفاره از او ساقط نمی‌شود، بلكه اگر قبل از ظهر مسافرتی برای او پیش آمد كند، بنابر احتیاط كفاره بر او واجب است.
مسأله 1684- اگر عمداً روزۀ خود را باطل كند، و بعد عذری ـ مانند حیض یا نفاس ـ یا مرض برای او پیدا شود، كفاره بر او واجب نیست.
مسأله 1685- اگر یقین كند كه روز اوّل ماه رمضان است و عمداً روزۀ خود را باطل كند، بعد معلوم شود كه آخر شعبان بوده كفاره بر او واجب نیست.
مسأله 1686- اگر انسان شك كند كه آخر رمضان است یا اوّل شوال و عمداً روزۀ خود را باطل كند، بعد معلوم شود اوّل شوال بوده كفاره بر او واجب نیست.
مسأله 1687- اگر روزهدار در ماه رمضان با زن خود كه روزهدار است جماع كند، چنانچه زن را مجبور كرده باشد، كفارۀ روزۀ خودش و روزۀ زن را باید بدهد، و اگر زن به جماع راضی بوده بر هر كدام یك كفاره واجب می‌شود.
مسأله 1688- اگر زنی شوهرِ روزهدار خود را مجبور كند كه جماع نماید، یا كاری دیگری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، واجب نیست كفّارۀ روزۀ شوهر را بدهد.
مسأله 1689- اگر روزهدار در ماه رمضان زن خود را مجبور به جماع كند، و در بین جماع زن راضی شود، بنابر احتیاط واجب باید مرد دو كفاره و زن یك كفاره بدهد.
مسأله 1690- اگر روزهدار در ماه رمضان با زن روزهدار خود كه خواب است جماع نماید، یك كفاره بر او واجب می‌شود، و روزۀ زن صحیح است و كفاره هم بر او واجب نیست.
مسأله 1691- اگر مرد زن خود را مجبور كند كه غیر جماع كار دیگری كه روزه را باطل می‌كند به جا آورد، كفارۀ زن را نباید بدهد و بر خود زن هم كفاره واجب نیست.
مسأله 1692- كسی كه به واسطۀ مسافرت یا مرض روزه نمی‌گیرد، نمی‌تواند زن روزهدار خود را مجبور به جماع نماید، ولی اگر او را مجبور نماید، كفاره بر او [مرد] واجب نیست.
مسأله 1693- انسان نباید در به جا آوردن كفاره كوتاهی كند، ولی لازم نیست فوراً آن را انجام دهد.
مسأله 1694- اگر كفاره بر انسان واجب شود و چند سال آن را به جا نیاورد، چیزی بر آن اضافه نمی‌شود.
مسأله 1695- كسی كه باید برای كفارۀ یك روز، شصت فقیر را طعام بدهد، اگر به شصت فقیر دسترسی دارد، نباید به هر كدام از آن‌ها بیشتر از یك مُدّ ـ كه تقریباً ده سیر است ـ طعام بدهد، یا یك فقیر را بیشتر از یك مرتبه سیر نماید، ولی می‌تواند برای هر یك از عیالات فقیر، اگرچه صغیر باشند یك مُدّ به آن فقیر بدهد.
مسأله 1696- كسی كه قضای روزۀ رمضان را گرفته، اگر بعد از ظهر عمداً كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، باید به ده فقیر هر كدام یك مُدّ ـ كه تقریباً ده سیر است ـ طعام بدهد، و اگر نمی‌تواند سه روز روزه بگیرد.
جاهایی كه فقط قضای روزه واجب است
مسأله 1697- در چند صورت فقط قضای روزه بر انسان واجب است و كفاره واجب نیست:
اوّل: آن كه روزهدار در روز ماه رمضان عمداً قی كند.
دوم: آن كه در شب ماه رمضان جنب باشد و ـ به تفصیلی كه در مسأله 1639 گفته شد ـ تا اذان صبح از خواب دوم بیدار نشود.
سوم: عملی كه روزه را باطل می‌كند به جا نیاورد، ولی نیت روزه نكند، یا ریا كند، یا قصد كند كه روزه نباشد، یا قصد كند كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد.
چهارم: آن كه اگر در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش كند و با حال جنابت یك روز یا چند روز روزه بگیرد.
پنجم: آن كه در ماه رمضان بدون این كه تحقیق كند صبح شده یا نه، كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، و نیز اگر بعد از تحقیق با این كه گمان دارد صبح شده، كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضای آن روز بر او واجب است؛ بلكه اگر بعد از تحقیق شك كند كه صبح شده یا نه، و كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، احتیاط واجب آن است كه قضای روزۀ آن روز را به جا آورد.
ششم: آن كه كسی بگوید صبح نشده و انسان به گفتۀ او كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
هفتم: آن كه كسی بگوید صبح شده و انسان به گفتۀ او یقین نكند، یا خیال كند شوخی می‌كند، و كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده است.
هشتم: آن كه كور و مانند آن به گفتۀ كس دیگری افطار كنند بعد معلوم شود مغرب نبوده است.
نهم: آن كه در هوای صاف به واسطۀ تاریكی یقین كند كه مغرب شده و افطار كند، بعد معلوم شود مغرب نبوده است، ولی اگر در هوای ابری به گمان این كه مغرب شده افطار كند، بعد معلوم شود مغرب نبوده قضا لازم نیست.
دهم: آن كه برای خنك شدن، یا بیجهت مضمضه كند ـ یعنی آب در دهان بگرداند ـ و بیاختیار فرو رود، ولی اگر فراموش كند كه روزه است و آب را فرو دهد، یا برای وضو مضمضه كند و بیاختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
مسأله 1698- اگر غیر آب چیز دیگری در دهان ببرد و بیاختیار فرو رود، یا آب را داخل بینی كند و بیاختیار فرو رود، قضا بر او واجب نیست.
مسأله 1699- مضمضۀ زیاد برای روزهدار مكروه است، و اگر بعد از مضمضه بخواهد آب دهان را فرو برد، بهتر است سه مرتبه آب دهان را بیرون بریزد.
مسأله 1700- اگر انسان بداند كه به واسطۀ مضمضه، بیاختیار یا از روی فراموشی آب وارد گلویش می‌شود، نباید مضمضه كند.
مسأله 1701- اگر در ماه رمضان بعد از تحقیق یقین كند كه صبح نشده، و كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد، بعد معلوم شود صبح بوده، قضا لازم نیست.
مسأله 1702- اگر انسان شك كند كه مغرب شده یا نه نمی‌تواند افطار كند، ولی اگر شك كند كه صبح شده یا نه، پیش از تحقیق هم می‌تواند كاری كه روزه را باطل می‌كند انجام دهد.