كتابخانه مسجد اعظم
در ساليان متمادى تاسيس و فعاليت كتابخانه مسجد اعظم، كتابداران و فهرستنگاران متعددى به خدمات رسانى مشغول بودهاند. در اين نوشتار، شرح حال و زندگىنامه چند تن از آنان را مىآوريم (1) .
شرح مختصرى از زندگى زندهياد
حاج شيخ احمد آل اسحاق
مرحوم حجةالاسلاموالمسلمين حاج شيخ احمد آل اسحاق در سال 1301 در خانوادهاى روحانى در روستاى خوئين زنجان ديده بهجهان گشود. پدرش حضرت آيتالله حاج شيخ عبدالكريم خوئينى از مراجع بزرگ وقت و از شاگردان مرحوم آخوند خراسانى و مؤلف كتاب خودآموز كفايةالاصول بود كه از لحاظ علم و تقوا زبانزد خاص و عام و صاحب كرامات بسيار بود.
از اوان كودكى پدرش به هوش و استعداد و طبع شعر وى پى برده و در جهت تقويت آن همت گماشت. ايشان علاوه بر گذراندن دروس حوزوى نزد پدر و اساتيد مختلف، در زمينه شعر و خط هم فعاليت داشت. آثار خطى او هنوز در دفتر كارش در كتابخانه مسجد اعظم قم موجود است. آثار ادبى وى نيز در قالب اشعار و نوحههاى تركى و فارسى در چند جلد به صورت خطى موجود مىباشد.
مرحوم آل اسحاق در سال 1350 ش در كتابخانه مسجد اعظم قم مشغول به كار شد و از آن جا كه تشنه علم و ادب بود و خود را در دريايى از كتب نفيس علمى و ادبى غرق مىديد، كار خود را به صورت حرفهاى آغاز و با خط خوش اسامى كتب موجود را پشت جلد كتابها نوشت و از فرط اشتياق تقريبا اسامى نويسندگان و موضوع و نام كتب را در حافظه خود جاى داده بود. از آنجا كه شاعر هم بود در حفظ لغات نيز كوشا و به قول علما او يك فرهنگ و لغتنامه سيار بود.
با آنكه چرخ فلك با او سر ناسازگارى داشت، تنها مونس او قرآن و نماز شب بود. هنوز اثر انگشتان نحيف و رنجديدهاش بر روى صفحات قرآن بويژه سورههاى يس و واقعه مىدرخشد و پيدا است كه با اين دو سوره انس خاصى داشته و با آن سورهها با معشوق خود به راز و نياز مىپرداخت. او بر خود واجب مىدانست كه پس از هر نماز صبح و قرائتسوره يس اذكار بسيارى را به جاى آورد كه اين تعداد ذكر از عهده انسان عادى خارج است. او پدرى مهربان بود و عاشق ائمه اطهار بهطورى كه هرگاه نام سيدالشهداء بر زبانش جارى و يا در منابر به ذكر مصيبت اهل بيت مىپرداخت، بىاختيار اشك از چشمانش جارى مىگشت. خود نيز قطعه شعرى در اينباره سروده بود:
يا رب به همان حالتسالار شهيدان يا رب به همان گريه اطفال و يتيمان
در روز قيامت نظرى كن تو ز احسان بر احمد ذاكر كه چنين اشك بصر داشت
او مرگ خود را نيز پيشبينى كرده بود و مىگفت: پس از سر و سامان دادن آخرين فرزندم ديگر كارى در اين دنيا ندارم و درست فرداى روز دامادى آخرين پسرش در هشتم شهريور 1376 ديده از جهان فرو بست و به سوى صاحب يس و واقعه پرگشود. روحش شاد.
شرح حال حجةالاسلام عبدالغنى مهدوى صفت
حجةالاسلام عبدالغنى مهدوى صفتبن ميرزا حسن بن ملا عبدالرزاق بن ملا ميرزا بن ملا آقاجان قزوينى در سال 1298 شمسى در قريه «عمان» درجزين بخش رزن همدان در خانوادهاى اهل علم متولد شد. اجداد و همه عموها و دايىهاى ايشان اهل علم بودند. در 4 يا 5 سالگى پدرش فوت كرد و تحت تكفل اخوى گرامىاش حجةالاسلام آقا شيخ محمدباقر مهدوى در آمد.
در كودكى، پس از ياد گرفتن تمام قرآن تا كلاس ششم ابتدايى در مدرسه بدر قروه به تحصيل پرداخت، سپس مقدمات و ادبيات عرب و مقدارى از سطح را نزد برادرشان تلمذ كرد. در سال 1320 رهسپار همدان شد و در مدرسه آقاى آخوند تا اتمام لمعتين به تحصيل ادامه داد. در سال 1326 وارد حوزه مباركه قم شد و در مدرسه حجتيه با آقايان حاج ميرزا حسن نورى و ميرزا ابوالقاسم رازينى هم حجره شد.
رسائل را خدمت آيتالله مجاهدى تبريزى، مكاسب را خدمت آيتالله طباطبايى بروجردى معروف به آقاى سلطانى و كفايتين را خدمت آيتالله مرعشى نجفى درس فراگرفت. حدود دو سال از درس خارج حضرت آيتاللهالعظمى بروجردى استفاده كرده و بعد از رحلت ايشان در درس آيتالله گلپايگانى و آيتالله مرعشى شركت مىكرد.
در تاريخ 15 شعبان 1379 ق كه كتابخانه مسجد اعظم به امر آيتاللهالعظمى بروجردى تاسيس شد و حضرت آيتالله دانش آشتيانى به مديريت و سرپرستى كتابخانه تعيين شدند. ايشان هم با معرفى آقاى شيخ بهاءالدين محمدى عراقى (برادر زاده مرحوم آيتالله حاج آقا مجتبى محمدى عراقى) در سال 1380 ق (سى يا چهل روز پيش از فوت حضرت آيتاللهالعظمى بروجردى) براى تنظيم و ثبت كتابها به ويژه كتب خطى، مشغول شد كه بعد، آقاى حاج حسن دانش هم با ايشان همكارى مىكرد.
در پايان سال 1345 با درگذشت مرحوم حاج حسن دانش، مسئوليت دفتر كتابخانه به تنهايى به عهده ايشان افتاد. از طرفى چون آيتالله دانش آشتيانى به وكالت تام و نمايندگى آيتاللهالعظمى خويى، تعيين شدند و مراجعات ايشان بسيار زياد شد. پيش از ظهر يكى دو ساعت در نوشتن قبوض وجوهات به ايشان كمك مىكرد. و بعدازظهرها هم تا آخر شب به امور دفتر كتابخانه مىرسيد.
شرح حال حجةالاسلام حسنزاده
آقاى صادق حسن زاده در سال 1342 در شهر مراغه به دنيا آمد، تحصيلات ابتدايى و راهنمايى را در همان شهر به اتمام رسانده و در سال 1356 به تشويق پدرش (مرحوم حاج على آقا) براى تحصيل علوم دينى وارد «حوزه علميه تبريز» شد. اين سال مصادف شد با آغاز انقلاب اسلامى به رهبرى امام خمينىقدس سره، لذا دروس حوزه موقتا تعطيل شد و ايشان مجبور به بازگشتبه مراغه شد تا اينكه در سال 1361 توفيق مجدد حضور در «حوزه علميه قم» را پيدا كرد و دروس حوزوى را آغاز كرد. همزمان با آن به تحصيل در دانشگاه پرداخته، در سال 1367 موفق به اخذ ليسانس شد.
در برگزارى كنگره «مقدس اردبيلى» و نيز كنگره «محقق خوانسارى» با آيتالله استادى همكارى كرده و به فعاليت علمى پرداخت. در سالهاى اخير مدير داخلى كتابخانه مسجد اعظم است و اينك در كنار تحصيل و تحقيق، به امور كتابخانه مىپردازد.
ايشان در كنار تحصيل و تحقيق به نوشتن مقالات و كتاب هم اهتمام داشتهاند و تاكنون اين آثار از وى چاپ شده است
يك مجموعه كتاب ويژه نوجوانان و جوانان با عنوانهاى:
1. كليد قرآن; 2. كليد نهجالبلاغه; 3. كليد بهشت; 4. كليد معارف; 5. كليد خوشبختى. (راز و رمز موفقيت فرزانگان در امور علمى و معنوى)
شرح حال علما و عرفاى برجسته زير:
1. اسوه عارفان، (شرح حال ميرزا على آقا قاضى) ;
2. عارف ناشناخته; (ميرزا علىاكبر آقا مرندى) ;
3. طبيب دلها; (ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى) .
همچنين كار تحقيق كتابهاى زير را انجام داده است:
1. حديقةالشيعة «مقدس اردبيلى» دو جلد;
2. منتهى الآمال «محدث قمى» دو جلد;
3. دفاع از تشيع يا ترجمه الفصول المختار «شيخ مفيد» (چاپ در كنگره خوانسارى) ;
4. ترجمه المراقبات;
5. ترجمه لهوف;
6. تتمةالمنتهى «محدث قمى» ;
7. گنجينه اخلاق استاد فاطمى; (جامعالدرر فاطمى) ;
8. ترجمه و تحقيق «لقاءالله» ميرزا جواد آقا ملكى تبريزى;
9. ترجمه و تحقيق «رساله الولاية» علامه طباطبايى.
شرح حال حجةالاسلام موسوى كتابدار كتابخانه مسجد اعظم
حجةالاسلام سيدهادى موسوى در سال 1323 شمسى در روستاى «ايوانك» شهرستان ابهر چشم به جهان گشود. تحصيلات جديد را در همانجا به پايان رساند. در سال 1343 وارد حوزه علميه قم شد و در مدرسه آيتالله حجت (حجتيه) مشغول به تحصيل شد.
از سال 1357 در كتابخانه مسجد اعظم مشغول به كار و در خدمت مرحوم آيتالله ميرزا ابوالقاسم دانش آشتيانى بود. و از سال 1376 كه آيتالله آشتيانى به جهت كهولتسن، كتابخانه را به شوراى عالى حوزه علميه واگذار كردند و آيتالله استادى سرپرستى آن را پذيرفتند. نيز خدمت ايشان تا اين تاريخ ادامه دارد. (2)
شرح حال حجةالاسلام طيار مراغى
حجةالاسلام طيار مراغى روز سوم اسفند 1344 ش در خانوادهاى مذهبى و متدين در شهر مراغه به دنيا آمد. تحصيلات جديد را تا سطح ديپلم در مدارس و دبيرستانهاى شهر به پايان رسانيد و براى فراگيرى علوم اسلامى در سال 1364 به شهر قم مهاجرت نموده و در مدارس رسول اكرمصلى الله عليه وآله و امام محمد باقرعليه السلام ساكن شد و دروس مقدماتى و سطوح را در محضر اساتيد حوزه گذرانيد.
ايشان در كنار تحصيل به تاليف و تحقيق هم عنايت داشتهاند. از جمله آثار ايشان است:
1. مرزداران فقاهت (تلامذه علامه مرتضى انصارى)، كنگره بزرگداشتشيخ مرتضى انصارى، 1373 ش;
2. تصحيح رساله امامت، از ابوالفضل محمدبن ابى المكارم (قرن 7)، در «ميراث اسلامى ايران» كتابخانه آيتالله مرعشى، 1374;
3. تصحيح مسمار العقيدة از تاجالدين عبداللهبن معمار بغدادى، در «ميراث اسلامى ايران» ، 1374 ش (با همكارى على صدرايى خويى) ;
4. تصحيح تذكره نائين، از حسنعلى بن محمدعلى نائينى، در «ميراث اسلامى ايران» ، 1375 ش;
5. تصحيح سفرنامه مراغه، از ناشناس (قرن13)، در «ميراث اسلامى ايران» ، 1376;
6. تصحيح سه رساله فلسفى از حسنبن عبدالرحيم مراغى، در «ميراث اسلامى ايران» ، 1376;
7. فهرست نسخههاى خطى مدرسه امام صادق قزوين، در «ميراث اسلامى ايران» ، 1377 ش;
8. اسوه عارفان (زندگىنامه ميرزا على قاضى تبريزى) با همكارى صادق حسنزاده، 1377 ش;
9. فهرست نسخههاى خطى كتابخانه مدرسه صدر بابل، با همكارى على صدرايى خويى و ابوالفضل حافظيان، ميراث مكتوب، 1375 ش;
10. فهرست نسخههاى خطى كتابخانه امام صادق قزوين (جلد اول)، قزوين: معاونت پژوهشى حوزهعلميه قزوين، 1378 ش;
11. فهرست نسخههاى خطى كتابخانه مراغه، قم: نشر آل على، 1379 ش;
12. تصحيح نظم نثراللئالى، تاليف اشرف مراغى (قرن 9)، در «ميراث حديثشيعه» دفتر سوم، 1378 ش;
فهارس زير آماده نشر است:
1. فهرست نسخههاى خطى كتابخانه امام صادقعليه السلام چالوس; (يك جلد) ;
2. فهرست نسخههاى خطى كتابخانه مسجد اعظم قم; (با همكارى صادق حسنزاده مراغهاى، حدود شش جلد) ;
3. فهرست نسخههاى خطى كتابخانه امامزاده محمد هلال آران; (يك جلد) ;
4. فهرست نسخههاى خطى كتابخانه مدرسه سلطانى كاشان; (يك جلد) ;
5. فهرست نسخههاى خطى كتابخانههاى كاشان; (دو جلد) ;
6. فهرست نسخههاى خطى كتابخانه امام صادق قزوين; (جلد دوم) ;
7. كتابشناسى متون چاپ شده ايران. (دو جلد) .
پىنوشت:
1) شرح حال آيتالله استادى مؤلف «فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه مسجد اعظم» در كتاب شرح احوال آيت الله العظمى اراكى، و نيز در كتاب خبرگان ملت در شرح حال نمايندگان مجلس خبرگان رهبرى، دفتر دوم، چاپ شده است.
2) حجةالاسلام محمدى آشتيانى هم از كتابداران كتابخانه بود. كه متاسفانه شرح حال ايشان در اختيار نبود.