مسأله 2737- كسانی كه به واسطۀ خویشی ارث می‌برند سه دسته هستند:
دستۀ اوّل: پدر و مادر و اولاد میت است و با نبودن اولادِ، اولاد اولاد هر چه پائین روند، هر كدام آنان كه به میت نزدیكتر است ارث می‌برد، و تا یك نفر از این دسته هست دستۀ دوم ارث نمی‌برند.
دستۀ دوم: جد ـ یعنی پدر بزرگ ـ و جده ـ یعنی مادر بزرگـ و خواهر و برادر است، و با نبودن برادر و خواهر اولاد ایشان هر كدام آنان كه به میت نزدیكتر است ارث می‌برد، و تا یك نفر از این دسته هست دستۀ سوم ارث نمی‌برند.
دستۀ سوم: عمو و عمه و دائی و خاله و اولاد آنان است، و تا یك نفر از عموها و عمه‌ها و دائی‌ها و خاله‌های میت زنده‌اند، اولاد آنان ارث نمی‌برند، ولی اگر میت عموی پدری و پسر عموی پدر و مادری داشته باشد، ارث به پسر عموی پدر و مادری می‌رسد و عموی پدری ارث نمی‌برد.
مسأله 2738- اگر عمو و عمه و دائی و خالۀ میت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دائی و خالۀ پدر و مادر میت ارث می‌برند، و اگر اینها نباشند اولادشان ارث می‌برند، و اگر اینها هم نباشند عمو و عمه و دائی و خالۀ جد و جدۀ میت، و اگر اینها نباشند اولادشان ارث می‌برند.
مسأله 2739- زن و شوهر به تفصیلی كه بعداً گفته میشود، از یكدیگر ارث می‌برند.
ارث دستۀ اوّل
مسأله 2740- اگر وارث میت فقط یك نفر از دستۀ اوّل باشد، مثلاً پدر یا مادر یا یك پسر یا یك دختر باشد، همۀ مال میت به او می‌رسد، و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، همۀ مال به طور مساوی بین آنان قسمت میشود، و اگر یك پسر و یك دختر باشد، مال را سه قسمت می‌كنند، دو قسمت را پسر و یك قسمت را دختر می‌برد، و اگر چند پسر و چند دختر باشند، مال را طوری قسمت می‌كنند كه هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2741- اگر وارث میت فقط پدر و مادر او باشند، مال سه قسمت میشود: دو قسمت آن را پدر و یك قسمت را مادر می‌برد، ولی اگر میت دو برادر، یا چهار خواهر، یا یك برادر و دو خواهر داشته باشد كه همۀ آنان پدری باشند ـ یعنی پدر آنان با پدر میت یكی باشد، خواه مادرشان هم با مادر میت یكی باشد یا نه ـ، اگرچه تا میت پدر و مادر دارد اینها ارث نمی‌برند، اما به واسطۀ بودن اینها [افراد مذکور] مادر شش یك مال را می‌برد و بقّیه [] را به پدر می‌دهند.
مسأله 2742- اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یك دختر باشد، چنانچه میت دو برادر، یا چهار خواهر، یا یك برادر و دو خواهر پدری نداشته باشد، مال را پنج قسمت می‌كنند: پدر و مادر هر كدام یك قسمت و دختر سه قسمت آن را می‌برد، و اگر دو برادر یا چهار خواهر یا یك برادر و دو خواهر پدری داشته باشد، مال را شش قسمت می‌كنند: پدر و مادر هر كدام یك قسمت و دختر سه قسمت می‌برد و یك قسمت باقیمانده را چهار قسمت می‌كنند: یك قسمت را به پدر و سه قسمت را به دختر می‌دهند، مثلاً اگر مال میت را به 24 قسمت كنند، 15 قسمت آن را دختر و 5 قسمت آن را به پدر و 4 قسمت آن را به مادر می‌دهند.
مسأله 2743- اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یك پسر باشد، مال را شش قسمت می‌كنند: پدر و مادر هر كدام یك قسمت و پسر چهار قسمت آن را می‌برد، و اگر چند پسر یا چند دختر باشند، آن چهار قسمت را به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌كنند، و اگر پسر و دختر باشند، آن چهار قسمت را طوری تقسیم می‌كنند كه هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2744- اگر وارث میت فقط پدر و یك پسر، یا مادر و یك پسر باشد، مال را شش قسمت می‌كنند: یك قسمت آن را پدر یا مادر و پنج قسمت را پسر می‌برد.
مسأله 2745- اگر وارث میت فقط پدر یا مادر با پسر و دختر باشد، مال را شش قسمت می‌كنند: یك قسمت آن را پدر یا مادر می‌برد و بقیه را طوری قسمت می‌كنند كه هر پسری دو برابر دختر ببرد.
مسأله 2746- اگر وارث میت فقط پدر و یك دختر یا مادر و یك دختر باشد، مال را چهار قسمت می‌كنند: یك قسمت آن را پدر یا مادر و بقیه را دختر می‌برد.
مسأله 2747- اگر وارث میت فقط پدر و چند دختر یا مادر و چند دختر باشد، مال را پنج قسمت می‌كنند: یك قسمت را پدر یا مادر می‌برد و چهار قسمت را دخترها به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌كنند.
مسأله 2748- اگر میت اولاد نداشته باشد، نوۀ پسری او اگرچه دختر باشد، سهم پسر میت را می‌برد، و نوۀ دختری او اگرچه پسر باشد، سهم دختر میت را می‌برد، مثلاً اگر میت یك پسر از دختر خود و یك دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت می‌كنند، یك قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر می‌دهند.
ارث دستۀ دوم
مسأله 2749- دستۀ دوم از كسانی كه به واسطۀ خویشی ارث می‌برند، جد ـ یعنی پدر بزرگ ـ و جده ـ یعنی مادر بزرگ ـ و برادر و خواهر میت است، و اگر برادر و خواهر نداشته باشد اولادشان ارث می‌برند.
مسأله 2750- اگر وارث میت فقط یك برادر یا یك خواهر باشد، همۀ مال به او می‌رسد؛ و اگر چند برادر پدر و مادری، یا چند خواهر پدر و مادری باشد، مال به طور مساوی بین آنان قسمت میشود؛ و اگر برادر و خواهر پدر و مادری با هم باشند، هر برادری دو برابر خواهر می‌برد، مثلاً اگر دو برادر و یك خواهر پدر و مادری دارد، مال را پنج قسمت می‌كنند، هر یك از برادرها دو قسمت و خواهر یك قسمت آن را می‌برد.
مسأله 2751- اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری دارد، برادر و خواهر پدری كه از مادر با میت جدا است ارث نمی‌برد، و اگر برادر و خواهر پدر و مادری ندارد، چنانچه فقط یك خواهر یا یك برادر پدری داشته باشد، همۀ مال به او می‌رسد؛ و اگر چند برادر یا چند خواهر پدری داشته باشد، مال را به طور مساوی بین آنان قسمت میشود؛ و اگر هم برادر و هم خواهر پدری داشته باشد، هر برادری دو برابر خواهر می‌برد.
مسأله 2752- اگر وارث میت فقط یك خواهر یا یك برادر مادری باشد كه از پدر با میت جدا است، همۀ مال به او می‌رسد؛ و اگر چند برادر مادری، یا چند خواهر مادری، یا چند برادر و خواهر مادری باشند، مال به طور مساوی بین آنان قسمت میشود.
مسأله 2753- اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری و برادر و خواهر پدری و یك برادر یا یك خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی‌برند، و مال را شش قسمت می‌كنند: یك قسمت آن را به برادر یا خواهر مادری و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادری می‌دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می‌برد.
مسأله 2754- اگر میت برادر و خواهر پدر و مادری و برادر و خواهر پدری و برادر و خواهر مادری داشته باشد، برادر و خواهر پدری ارث نمی‌برند، و مال را سه قسمت می‌كنند: یك قسمت آن را برادر و خواهر مادری به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌كنند، و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادری می‌دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می‌برد.
مسأله 2755- اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدری و یك برادر مادری یا یك خواهر مادری باشد، مال را شش قسمت می‌كنند: یك قسمت آن را برادر یا خواهر مادری می‌برد، و بقیه را به برادر و خواهر پدری می‌دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می‌برد.
مسأله 2756- اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدری و چند برادر و خواهر مادری باشد، مال را سه قسمت می‌كنند: یك قسمت آن را برادر و خواهر مادری به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌كنند، و بقیه را به برادر و خواهر پدری می‌دهند، و هر برادری دو برابر خواهر می‌برد.
مسأله 2757- اگر وارث میت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصیلی كه بعداً گفته میشود می‌برد، و خواهر و برادر به طوری كه در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را می‌برند، و نیز اگر زنی بمیرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد، شوهر نصف مال را می‌برد و خواهر، و برادر به طوری كه در مسائل پیش گفته شد ارث خود را می‌برند، ولی برای آن كه زن یا شوهر ارث می‌برد از سهم برادر و خواهر مادری چیزی كم نمی‌شود، و از سهم برادر و خواهر پدر و مادری یا پدری كم میشود، مثلاً اگر وارث میت شوهر و برادر و خواهر مادری و برادر و خواهر پدر و مادری او باشد، نصف مال به شوهر می‌رسد، و یك قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادری می‌دهند، و آنچه می‌ماند مال برادر و خواهر پدر و مادری است، پس اگر همۀ مال او شش تومان باشد، سه تومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادری و یك تومان به برادر و خواهر پدر و مادری می‌دهند.
مسأله 2758- اگر میت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان می‌دهند، و سهم برادر زاده و خواهر زادۀ مادری به طور مساوی بین آنان قسمت میشود، و از سهمی‌كه به برادر زاده و خواهر زادۀ پدری یا پدر و مادری می‌رسد، هر پسری دو برابر دختر می‌برد.
مسأله 2759- اگر وارث میت فقط یك جد یا یك جده است، چه پدری باشد یا مادری، همۀ مال به او می‌رسد، و با بودن جد میت پدر جد او ارث نمی‌برد.
مسأله 2760- اگر وارث میت فقط جد و جدۀ پدری باشد، مال سه قسمت میشود: دو قسمت را جّد و یك قسمت را جده می‌برد، و اگر جد و جدۀ مادری باشد، مال را به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌كنند.
مسأله 2761- اگر وارث میت فقط یك جد یا جدۀ پدری و یك جد یا جدۀ مادری باشد، مال سه قسمت میشود: دو قسمت را جد یا جدۀ پدری و یك قسمت را جد یا جدۀ مادری می‌برد.
مسأله 2762- اگر وارث میت جد و جدۀ پدری و جد و جدۀ مادری باشد، مال سه قسمت میشود: یك قسمت آن را جد و جدۀ مادری به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌كنند، و دو قسمت آن را به جد و جدۀ پدری می‌دهند، و جد دو برابر جده می‌برد.
مسأله 2763- اگر وارث میت فقط زن و جد و جدۀ پدری و جد و جدۀ مادری او باشد، زن ارث خود را به تفصیلی كه گفته میشود می‌برد، و یك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جد و جدۀ مادری می‌دهند كه به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌كنند، و بقیه را به جد و جدۀ پدری می‌دهند، و جد دو برابر جده می‌برد؛ و اگر وارث میت شوهر و جد و جده باشد، شوهر نصف مال را می‌برد و جد و جده به دستوری كه در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را می‌برند.
ارث دستۀ سوم
مسأله 2764- دستۀ سوم عمو و عمه و دائی و خاله و اولاد آنان است به تفصیلی كه گفته شد كه اگر از طبقه اوّل و دوم كسی نباشد، اینها ارث می‌برند.
مسأله 2765- اگر وارث میت فقط یك عمو یا یك عمه است، چه پدر و مادری باشد ـ یعنی با میت از یك پدر و مادر باشد ـ، یا پدری باشد یا مادری، همۀ مال به او می‌رسد، و اگر چند عمو یا چند عمه باشند و همه پدر و مادری، یا همه پدری باشند، مال به طور مساوی بین آنان قسمت میشود، و اگر عمو و عمه هر دو باشند، و همه پدر و مادری، یا همه پدری باشند، عمو دو برابر عمه می‌برد، مثلاً اگر وارث میت دو عمو و یك عمه باشد، مال را پنج قسمت می‌كنند، یك قسمت را به عمه می‌دهند و چهار قسمت را عموها به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌كنند.
مسأله 2766- اگر وارث میت فقط چند عموی مادری یا چند عمۀ مادری یا عمو و عمۀ مادری باشند، مال به طور مساوی بین آنان قسمت میشود.
مسأله 2767- اگر وارث میت عمو و عمه باشد و بعضی پدری و بعضی مادری و بعضی پدری و مادری باشند، عمو و عمۀ پدری ارث نمی‌برند، پس اگر میت یك عمو یا یك عمه مادری دارد، مال را شش قسمت می‌كنند: یك قسمت را به عمو یا عمۀ مادری و بقیه را به عمو و عمۀ پدر و مادری می‌دهند، و عموی پدر و مادری دو برابر عمۀ پدر و مادری می‌برد؛ و اگر هم عمو و هم عمۀ مادری دارد، مال را سه قسمت می‌كنند: دو قسمت را به عمو و عمۀ پدر و مادری می‌دهند و عمو دو برابر عمه می‌برد، و یك قسمت را به عمو و عمۀ مادری می‌دهند كه به طور مساوی بین خودشان قسمت كنند، و احتیاط آن است كه در تقسیم با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2768- اگر وارث میت فقط یك دائی یا یك خاله باشد، همۀ مال به او می‌رسد، و اگر هم دائی و هم خاله باشد و همه پدر و مادری، یا پدری، یا مادری باشند، مال به طور مساوی بین آنان قسمت میشود، و احتیاط آن است كه در تقسیم با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2769- اگر وارث میت فقط یك دائی، یا یك خالۀ مادری و دائی و خالۀ پدر و مادری و دائی و خالۀ پدری باشد، دائی و خالۀ پدری ارث نمی‌برد، و مال را شش قسمت می‌كنند: یك قسمت را به دائی یا خالۀ مادری و بقیه را به دائی و خالۀ پدر و مادری می‌دهند و احتیاط آن است كه در تقسیم با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2770- اگر وارث میت فقط دائی و خالۀ پدری و دائی و خالۀ مادری و دائی و خالۀ پدر و مادری باشد، دائی و خالۀ پدری ارث نمی‌برد، و باید مال را سه قسمت كنند: یك قسمت آن را دائی و خالۀ مادری به طور مساوی بین خودشان قسمت نمایند، و بقیه را به دائی و خالۀ پدر و مادری بدهند و احتیاط آن است كه در تقسیم آن با یكدیگر صلح كنند.
مسأله 2771- اگر وارث میت یك دائی یا یك خاله و یك عمو یا یك عمه باشد، مال را سه قسمت می‌كنند: یك قسمت را دائی یا خاله و بقیه را عمو یا عمه می‌برد.
مسأله 2772- اگر وارث میت یك دائی یا یك خاله و عمو و عمه باشد، چنانچه عمو و عمه پدر و مادری یا پدری باشند، مال را سه قسمت می‌كنند: یك قسمت را دائی یا خاله می‌برد، و از بقیه دو قسمت به عمو و یك قسمت به عمه می‌دهند، بنابراین اگر مال را نُه قسمت كنند، سه قسمت را به دائی یا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه می‌دهند.
مسأله 2773- اگر وارث میت یا دائی یا یك خاله و یك عمو یا یك عمۀ مادری و عمو و عمۀ پدر و مادری یا پدری باشد، مال را سه قسمت می‌كنند: یك قسمت آن را به دائی یا خاله می‌دهند، و دو قسمت باقی مانده را شش قسمت می‌كنند، یك قسمت را به عمو یا عمۀ مادری و بقیه را به عمو و عمۀ پدر و مادری یا پدری می‌دهند، و عمو دو برابر عمه می‌برد؛ بنابراین اگر مال را نُه قسمت كنند: سه قسمت را به دائی یا خاله و یك قسمت را به عمو یا عمۀ مادری، و پنج قسمت دیگر را به عمو و عمۀ پدر و مادری یا پدری می‌دهند.
مسأله 2774- اگر وارث میت یك دائی یا یك خاله و عمو و عمۀ مادری و عمو و عمۀ پدر و مادری یا پدری باشد، مال را سه قسمت می‌كنند: یك قسمت را دائی یا خاله می‌برد، و دو قسمت باقی مانده را سه سهم می‌كنند، یك سهم آن را به طور مساوی بین عمو و عمۀ مادری قسمت می‌كنند، و دو سهم دیگر را بین عمو و عمۀ پدر و مادری یا پدری قسمت می‌نمایند، و عمو دو برابر عمه می‌برد، بنابراین اگر مال را نُه قسمت كنند: سه قسمت آن سهم خاله یا دائی و دو قسمت سهم عمو و عمۀ مادری و چهار قسمت سهم عمو و عمۀ پدر و مادری یا پدری می‌باشد.
مسأله 2775- اگر وارث میت چند دائی و چند خاله باشد كه همه پدر و مادری یا پدری یا مادری باشند و عمو و عمه هم داشته باشد، مال سه سهم میشود: دو سهم آن را به دستوری كه در مسأله پیش گفته شد، عمو و عمه بین خودشان قسمت می‌كنند، و یك سهم آن را دائی‌ها و خاله‌ها به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌نمایند.
مسأله 2776- اگر وارث میت، دائی یا خالۀ مادری و چند دائی و خالۀ پدر و مادری یا پدری و عمو و عمۀ باشد، مال سه سهم میشود: دو سهم آن را به دستوری كه سابقاً گفته شد عمو و عمه بین خودشان قسمت می‌كنند، پس اگر میت یك دائی یا یك خالۀ مادری دارد، یك سهم دیگر آن را شش قسمت می‌كنند: یك قسمت را به دائی یا خالۀ مادری می‌دهند، و بقیه را به دائی و خالۀ پدر و مادری یا پدری می‌دهند كه بنابراحتیاط باید در تقسیم آن با هم صلح كنند: و اگر چند دائی مادری یا چند خالۀ مادری یا هم دائی مادری و هم خالۀ مادری دارد، آن یك سهم را سه قسمت می‌كنند: یك قسمت را دائی‌ها و خاله‌های مادری به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌كنند، و بقیه را به دائی و خالۀ پدر و مادری یا پدری می‌دهند كه بنابراحتیاط در تقسیم آن با هم صلح می‌كنند.
مسأله 2777- اگر میت عمو و عمه و دائی و خاله نداشته باشد، مقداری كه به عمو و عمه می‌رسد به اولاد آنان، و مقداری كه به دائی و خاله می‌رسد به اولاد آنان داده میشود.
مسأله 2778- اگر وارث میت عمو و عمه و دائی و خالۀ پدر و عمو و عمه و دائی و خالۀ مادر او باشند، مال سه سهم میشود: یك سهم آن را عمو و عمه و دائی و خالۀ مادر میت به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌كنند، و دو سهم دیگر آن را سه قسمت می‌كنند: یك قسمت آن را دائی و خالۀ پدر میت به طور مساوی بین خودشان قسمت می‌نمایند، و دو قسمت دیگر آن را به عمو و عمۀ پدر میت می‌دهند، و عمو دو برابر عمه می‌برد.
ارث زن و شوهر
مسأله 2779- اگر زنی بمیرد و اولاد نداشته باشد، نصف همۀ مال را شوهر او و بقیه را ورثۀ دیگر می‌برند، و اگر از آن شوهر یا از شوهر دیگر اولاد داشته باشد، چهار یك همۀ مال را شوهر و بقیه را ورثۀ دیگر می‌برند.
مسأله 2780- اگر مردی بمیرد و اولاد نداشته باشد، چهار یك مال او را زن و بقیه را ورثه دیگر می‌برند، و اگر از آن زن یا از زن دیگر اولاد داشته باشد، هشت یك مال را زن و بقیه را ورثه دیگر می‌برند، و زن از زمین خانۀ مسكونی، نه از خودِ زمین و نه از قیمت آن ارث نمی‌برد، و احتیاط واجب آن است كه در زمین باغ و زراعت و زمینهای دیگر هم با ورثۀ میت صلح كند، و نیز از خود هوائی خانه مانند بنا و درخت ارث نمی‌برد، ولی از قیمت آنها ارث می‌برد، و از درخت و زراعت و ساختمانی كه در زمین باغ و زراعت و زمینهای دیگر است، ـ اگر چه [زن] ارث می‌برد، امّا چون ارث بردن او از خود اینها یا از قیمت اینها محل اشكال است، احتیاط واجب آن است كه در اینها هم با ورثۀ دیگر صلح نماید.
مسأله 2781- اگر زن بخواهد در چیزهایی كه از آنها ارث نمی‌برد ـ مانند زمین خانۀ مسكونی ـ تصرف کند، باید از ورثۀ دیگر اجازه بگیرد؛ و نیز احتیاط واجب آن است كه ورثه تا سهم زن را نداده‌اند، در چیزهایی كه زن از قیمت آنها ارث می‌برد، مانند بنا و درخت بدون اجازۀ او تصرف نكنند، و چنانچه پیش از دادن سهم زن اینها را بفروشند، در صورتی كه زن معامله را اجازه دهد، صحیح و گرنه باطل است.
مسأله 2782- اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قیمت نمایند، [که سهم زن را از آن قیمت بدهند] باید [به این صورت] حساب كنند كه اگر آنها بدون اجاره در زمین بمانند تا از بین برود، چقدر ارزش دارند و سهم زن را از آن قیمت بدهند.
مسأله 2783- مجرای آب قنات و مانند آن حكم زمین را دارد، و آجر و چیزهایی كه در آن به كار رفته در حكم ساختمان است.
مسأله 2784- اگر میت بیش از یك زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد چهار یك مال، و اگر اولاد داشته باشد هشت یك مال به شرحی كه گفته شد، به طور مساوی بین زنهای او قسمت میشود، اگرچه شوهر با هیچ یك از آنان یا بعض آنان نزدیكی نكرده باشد، ولی اگر در مرضی كه به آن مرض از دنیا رفته، زنی را عقد كرده و با او نزدیكی نكرده است، آن زن از او ارث نمی‌برد و حق مَهر هم ندارد.
مسأله 2785- اگر زن در حال مرض شوهر كند و به همان مرض بمیرد، شوهرش اگرچه با او نزدیكی نكرده باشد از او ارث می‌برد.
مسأله 2786- اگر زن را به ترتیبی كه در احكام طلاق گفته شد، طلاق رجعی بدهند و در بین عدّه بمیرد، شوهر از او ارث می‌برد؛ و نیز اگر شوهر در بین عدّۀ زن بمیرد، زن از او ارث می‌برد، ولی اگر بعد از گذشتن عدّۀ رجعی، یا در عدّۀ طلاق بائن یكی از آنان بمیرد، دیگری از او ارث نمی‌برد.
مسأله 2787- اگر شوهر در حال مرض، عیالش را طلاق دهد و پیش از گذشتن دوازده ماه هلالی بمیرد، زن با سه شرط از او ارث می‌برد:
اوّل: آن كه در این مدت شوهر دیگر نكرده باشد.
دوم: به واسطۀ بی میلی به شوهر مالی به او نداده باشد كه به طلاق دادن راضی شود، بلكه اگر چیزی هم به شوهر ندهد ولی طلاق به تقاضای زن باشد، باز هم ارث بردنش اشكال دارد.
سوم: شوهر در مرضی كه در آن مرض زن را طلاق داده، به واسطۀ آن مرض یا به جهت دیگری بمیرد، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت دیگری از دنیا برود، زن از او ارث نمی‌برد.
مسأله 2788- لباسی كه مرد برای پوشیدن زن خود گرفته، اگرچه زن آن را پوشیده باشد، بعد از مردن شوهر، جزء مال شوهر است.
مسائل متفرقه ارث
مسأله 2789- قرآن و انگشتری و شمشیر میت و لباسی را كه پوشیده مال پسر بزرگتر است، و اگر میت از این چهار چیز بیشتر از یكی دارد، مثلاً دو قرآن یا دو انگشتری دارد، احتیاط واجب آن است كه پسر بزرگتر در آنها با ورثۀ دیگر صلح كند.
مسأله 2790- اگر پسر بزرگ میت بیش از یكی باشد ـ مثلاً از دو زن او در یك وقت دو پسر به دنیا آمده باشد ـ باید لباس و قرآن و انگشتری و شمشیر میت را به طور مساوی بین خودشان قسمت كنند.
مسأله 2791- اگر میت قرض داشته باشد، چنانچه قرضش به اندازۀ مال او یا زیادتر باشد، باید چهار چیزی هم كه مال پسر بزرگتر است ـ و در مسأله پیش گفته شد ـ به قرض او بدهند، و اگر قرضش كمتر از مال او باشد، باید از آن چهار چیزی هم كه به پسر بزرگتر می‌رسد به نسبت به قرض او بدهند، مثلاً اگر همۀ دارایی او شصت تومان است و به مقدار بیست تومان آن از چیزهایی است كه مال پسر بزرگتر است و سی تومان هم قرض دارد، پسر بزرگ باید به مقدار ده تومان از آن چهار چیز را بابت قرض میت بدهد.
مسأله 2792- مسلمان از كافر ارث می‌برد، ولی كافر اگرچه پدر یا پسر میت باشد از او ارث نمی‌برد.
مسأله 2793- اگر كسی یكی از خویشان خود را عمداً و به ناحق بكشد، از او ارث نمی‌برد، ولی اگر از روی خطا باشد ـ مثل آن كه سنگ را به هوا بیندازد و اتفاقاً به یكی از خویشان او بخورد و او را بكشد ـ از او ارث می‌برد، ولی ارث بردن او از دیۀ قتل كه بعداً گفته میشود محل اشكال است.
مسأله 2794- هر گاه بخواهند ارث را تقسیم كنند، برای بچه‌ای كه در شكم است كه اگر زنده به دنیا بیاید ارث می‌برد، سهم دو پسر را كنار می‌گذارند، ولی اگر احتمال بدهند بیشتر است، مثلاً احتمال بدهند كه زن سه بچّه حامله باشد، سهم سه پسر را كنار می‌گذارند، و چنانچه مثلاً یك پسر یا یك دختر به دنیا آمد، زیادی را ورثه بین خودشان تقسیم می‌كنند.