آیت الله بروجردی برای تقریب مذاهب اسلامی نامه‌نگاری‌های متعددی با شیخ عبدالمجید سلیم و شیح محمود شلتوت انجام داد و حتی در نامه‌ای به پادشاه وقت عربستان، 400 حكم مربوط به مناسك حج را با استناد به احادیث شیعه و سنی برشمرد.
در عصر حاضر سكوت در برابر هجمه‌های دشمنان در زمینه فرهنگی و اعتقادی مسلمانان را بیش از پیش آسیب پذیر می‌كند، بنابراین مسلمین باید با استفاده از ظرفیت‌های مشترك مذهبی از قبیل؛ دین، كتاب، قبله و رسول واحد به تبعیت از قرآن كریم به حبل‌الله تمسك جویند و با وحدت خویش توطئه دشمنان را نقش بر آب كنند.
در طول تاریخ، دانشمندان اسلامی ـ اعم از شیعه و سنی ـ بیشترین مبارزه را با این تفكر سكولاریستی داشته و زیباترین تلاشها را در راه وحدت مسلمانان جهان انجام دادهاند.، آیت‌الله بروجردی یكی از چندین علمایی است كه در این راه قدم گذاشت و خدمات شایانی را به انجام رسانید.
اجداد آیت‌الله بروجردی از شخصیت‌های برجسته دینی بودند
آیت‌الله سید حسین بروجردی از سادات طباطبایی شهر بروجرد است كه تبارش با 32 واسطه به امام حسن مجتبی علیه‌السلام می‌رسد، در میان اجداد مادری و پدری ایشان شخصیت‌های برجسته دینی به چشم می‌خورد كه همواره مرجعیت شیعه و رهبری جهان تشیع را برعهده داشتند.
ایشان ماه صفر سال 1292 قمری در بروجرد چشم به جهان گشود، تحصیلات ابتدایی را در مكتب خانه گذراند كه در آنجا كتاب‌های گلستان سعدی، جامع المقدمات، سیوطی و منطق را فرا گرفت، سپس برای ادامه تحصیل به مدرسه نوربخش رفت و پس از تكمیل دروس مقدماتی، به فراگیری فقه و اصول اشتغال یافت و در تمام این مدت، تهذیب نفس و فضایل اخلاقی را سرلوحه زندگیاش قرار داد تا این كه به حد كمال و بالندگی لازم رسید.
در 18 سالگی وارد حوزه علمیه اصفهان شد و از محضر استادانی مانند میرزا ابوالمعالی كلباسی،سیدمحمدتقی مدرس، سیدمحمدباقر درچهای، جهانگیر خان قشقایی و ملامحمد كاشانی كسب فیض نمود.
آیت‌الله سید حسین بروجردی پس از اقامت 9 ساله در حوزه علمیه اصفهان راهی شهر خود شد و بنا به درخواست پدر برای ادامه تحصیل به نجف اشرف رفت و در این مدت از محضر بزرگانی چون آخوند خراسانی، سیدمحمدكاظم یزدی و شیخالشریعه اصفهانی، علوم عالی فقه، اصول و رجال را آموخت.
اغلب آثار آیت‌الله بروجردی دراقامت30 ساله ایشان در بروجرد نگاشته شد
با تلاش و پشت‌كاری كه آیت‌الله بروجردی در دروس حوزه از خود نشان داد و با آن نبوغ سرشار خود زمینه تشكیل كلاسهای درس برای او فراهم آمد و كنار بهره علمی از بزرگان نجف، خود نیز كرسی تدریس به پا كرد، ایشان پس از یك دهه اقامت در نجف، به قصد دیدار با والدین خود راهی شهر بروجرد شد.
با اینكه قصد برگشت به نجف را داشت با مرگ پدر در شهر بروجرد ماندگار شد، وی به مدت 36 سال در این شهر اقامت كرد و به طور مستمر مشغول تألیف، تدریس و تعلیم شخصیت‌های بارز حوزوی شد. اغلب آثار مكتوب او حاصل این دوره از اقامت وی در بروجرد است. وجود پر بركت او در بروجرد باعث شد تا تشنگان علم و معرفت از شهرهایی چون قم، كاشان، اصفهان و اهواز به سوی او بیایند.
آیت‌الله بروجردی سال 1364 قمری وارد حوزه علمیه قم شد
آیت‌الله بروجردی در سال 1364 قمری به علت بیماری، به تهران منتقل شد و در بیمارستان فیروزآبادی در دو مرحله مورد عمل جراحی قرار گرفت. سیل عالمان از قم، تهران و شهرهای دیگر به عیادت وی شتافتند. در این هنگام چند نفر از فقیهان سرشناس حوزه علمیه قم كه در رأس آنان حاجآقا روحالله خمینی قرار داشت، از این فرصت بهره گرفتند و از آیت‌الله بروجردی جهت اقامت در قم و قبول مرجعیت جهان تشیع و رهبری و مدیریت حوزه علمیه قم دعوت كردند.
سرانجام آیت الله بروجردی در 26 صفر سال 1364 قمری در میان استقبال بی نظیر مراجع، عالمان و مردم وارد شهر قم شدند، پس از استقرار كامل و با همكاری كامل عالمان و مراجع، تدریس فقه و اصول را آغاز كرد و اغلب فضلا و مدرسان سرشناس از جمله حاجآقا روحالله خمینی و سیدمحمد محقق داماد و حاجآقا مرتضی حائری در درس وی حضوری پر نشاط داشتند.
همچنین آیت‌الله سیدصدرالدین صدر كه خود از مراجع تقلید بود و در صحن بزرگ حرم اقامه جماعت میكرد، جایگاه نماز خود را به آیت‌الله بروجردی واگذاشت و به احترام او برنامه جماعت خود را تعطیل كرد و به این ترتیب بود كه روز به روز بر تقویت بنیه رهبری و مرجعیت آیت‌الله بروجردی افزوده می شد.
سال 1365 قمری،زعامت مرجعیت شیعه بر عهده آیت‌الله بروجردی نهاده شد
در سال 1365 قمری هنگامی كه آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی از مراجع بزرگ تقلید در نجف اشرف دارفانی را وداع گفت، شیعیان سرتاسر جهان به آیت‌الله بروجردی روی آوردند، مدیریت 16 ساله آیت‌الله بروجردی تحولات بزرگ سیاسی و اجتماعی را برای حوزه علمیه قم رقم زد و وحدت چشمگیری میان حوزه و قشرهای مختلف مردم پدید آمد.
دگرگونی شگفت در طریق استنباط احكام توسط آیت‌الله بروجردی رقم خورد
روش اجتهادی آیت‌الله بروجردی، دگرگونی شگفتی در طریق استنباط احكام در حوزههای علمیه قم و نجف پدید آورد، وی در استنباط هر فرع فقهی، اگر به حدیثی بر می‌خورد، به زمان صدور آن از نظر وجود فقیهان اهلسنت و آرای آنان بهویژه در مدینه و نیز در شهرهایی كه سؤالكنندگان در آن دیار سكونت داشتند یا در تماس بودند و هم از نظر برداشتی كه خود اصحاب و سؤالكنندگان از آن فرع فقهی داشتند و همان برداشت، سبب سؤال از امام میشد، توجه خاصی داشته است.
اشراف كمنظیر آیت‌الله بروجردی بر مسائل علم اصول باعث پیشرفتهایی در این علم شده است. وی در مفهوم «اجماع» مبنای خاصی اختیار كرده بود، در بحث «انسداد» نیز بر خلاف فقیهان مشهور كه آن را دلیل بر حجیت مطلق ظن میدانند، وی با بیان خاصی، آن را دلیل بر حجیت خبر واحد نیز می‌دانست، همچنین بحث اینكه موضوع علم اصول «حجت» است یا «ادله اربعه»، از ابتكارهای او به شمار میآید.
شیوه‌های راهبردی آیت‌الله بروجردی در استنباط احكام، زمینه تحقیقات گسترده در فقه اهل سنت را موجب شد.
آیت‌الله بروجردی در علم رجال نبوغ عجیبی داشت و به اصطلاح، راویان احادیث را با انگشتان دستش میشمرد، او در یك اقدام كمنظیر، سندهای روایات مورد نظر را از متن جدا كرد و مورد دقت و بازبینی تخصصی قرار داد.
بنابراین شیوه‌های نو و راهبردی آیت‌الله بروجردی در استنباط احكام، زمینه تحقیقات گستردهای در فقه اهلسنت را نیز فراهم كرد و اذعان داشت كه با آگاهی از محتوای روایات و فتاوای رایج اهلسنت در زمان امامان معصوم علیهمالسلام ، بهتر و راحتتر میشود محتوای احادیث و منظور سخنان امامان معصوم علیهمالسلام را دریافت و جمله معروفی از وی نقل شده كه می فرمود «فقه شیعه در حاشیه فقه اهل سنت است».
آیت الله بروجردی مطالعه كتاب‌های اهل سنت را لازم فقه و اجتهاد می‌دانست
چرا كه شیعیان در طول تاریخ حكومت نداشتند و اغلب حكومت در دست بنیعباس بود و بیشتر فتاوای اهلسنت میان مردم رواج داشت و اصحاب امام نیز با توجه به شرایط روز از امامان علیهم السلام سؤال می‌كردند و پاسخ امامان علیهم السلام ناظر بر فتاوای حاكم بوده است، بنابراین آیت‌الله بروجردی، تحقیق و مطالعه كتاب‌های اهلسنت را از مقدمات لازم برای فهم فقه و اجتهاد می‌دانست.
آیت‌الله بروجردی به آرای اهلسنت، با دید منفی نمینگریست
آیت‌الله بروجردی هرگز به نظریات و آرای اهلسنت، با دید منفی نمینگریست؛ بلكه بیشتر سعی داشت تا به ادله آنها دست یابد و موضوع را بهطور صحیح ریشهیابی كند؛ برای مثال در وجوب ادای نماز در اول وقت كه اغلب اهلسنت ملتزم به آن هستند و تأخیر نماز را از اول وقت، بدون عذر جایز نمیدانند، میفرمود: «فتوای اهلسنت از اینجا نشأت گرفته كه پیامبراكرم صلیاللهعلیهوآله امام جماعت بود و امام جماعت باید در وقت معین حضور یابد و پیغمبر، اول وقت را انتخاب كرده بود و صحابه و تابعین نیز عمل پیامبر را ملاك قرار داده بودند كه بعداً در مذاهب اهلسنت منعكس گردید؛ در حالی كه رسول اكرم صلیاللهعلیهوآله گاهی در حال اختیار، اول وقت را رعایت نمیكرد و اهلبیت هم بدان تصریح كردند و همین امر ملاك فتوای معروف شیعه قرار گرفته است»، وی با این توجیه، این پندار را كه اهلسنت به عمد احكام را تغییر دادهاند، نادرست می‌دانست و رد میكرد.
معرفی شیخ محمدتقی قمی به عنوان نماینده آیت‌الله بروجردی در مجمع تقریب
پس می توان ذكر كرد، اعتقاد آیت‌الله بروجردی بر سامان بخشیدن به موضوع وحدت میان مذاهب استوار بود و تقریب را یكی از وظایف حیاتی هر عالم شیعی می دانست، ایشان شیخ محمدتقی قمی نماینده خود در جامع الازهر و مجمع تقریب در مصر معرفی كرده بود.
آیت‌الله شهید مرتضی مطهری در مقالهای تحت عنوان «مزایا و خدمات آیت‌الله بروجردی» چنین مینویسد «یكی از مزایای معظمله توجه و علاقه فراوانی بود كه به مسأله وحدت اسلامی و حسن تفاهم و تقریب بین مذاهب اسلامی داشت.
این مرد چون به تاریخ اسلام و مذاهب اسلامی آشنا بود، می‌دانست كه سیاست حكّام گذشته در تفرقه و دامن زدن آتش اختلاف چه اندازه تأثیر داشته است و هم توجه داشت كه در عصر حاضر نیز سیاستهای استعماری از این تفرقه حداكثر استفاده را میكنند و بلكه آن را دامن میزنند و هم توجه داشت كه دوری شیعه از سایر فرقهها سبب شده است كه آنها شیعه را نشناسند و درباره آنها تصوراتی دور از حقیقت بنمایند.
به این جهات بسیار علاقهمند بود كه حسن تفاهمی بین شیعه و سنی برقرار شود كه از طرفی وحدت اسلامی كه منظور بزرگ این دین مقدس است، تأمین گردد و از طرف دیگر شیعه و فقه شیعه و معارف شیعه آنطور كه هست به جامعه تسنن كه اكثریت مسلمانان را تشكیل می‌دهند، معرفی شود».
نامه‌نگاری آیت‌الله بروجردی و شیخ شلتوت تحول بزرگی در تقریب بین مذاهب رقم زد به منظور وحدت هرچه بیشتر جوامع اسلامی برای نخستین بار بعد از چندین سال، بین زعیم روحانی شیعه آیت‌الله بروجردی و زعیم روحانی سنی شیخ عبدالمجید سلیم و بعد از فوت او به فاصله دو ـ سه سال شیخ محمود شلتوت، روابط دوستانه برقرار و نامهها مبادله شد و موجب شد كه رابطه جهان تشیع با دنیای اسلام نسبت به قبل مستحكمتر شود و بسیاری از سوء تفاهمها و بدبینیها را به دوستی و محبت تبدیل گردد.
در اثر این درایت و حسن تدبیر، كار به جایی رسید كه شیخ محمود شلتوت، آن فتوای تاریخی خود را صادر كرد و برای نخستینبار یك عالم سنی بهطور رسمی مذهب شیعه را به رسمیت شناخت و برای آن در دانشگاه الازهر مصر، كرسی تدریس تشكیل داد.
برای روشن شدن ابعاد این روابط و نقش مثبت آیت الله بروجردی متن دو نامه تاریخی شیخ عبدالمجید سلیم و شیخ محمد شلتوت در ادامه آورده شده است.
شیخ عبدالمجید سلیم خطاب به آیت‌الله بروجردی؛ همیشه در راه اصلاح امر امت اسلام كار میكنید
نامه اول از شیخ عبدالمجید سلیم؛
بسم الله الرحمن الرحیم
خدمت آیت‌الله السید الجلیل حاج آقا حسین بروجردی حفظه الله سلام علیكم و رحمته؛
اما بعد: استاد محترم، حضرت شیخ محمدتقی قمی دبیر كل دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه پیام شفاهی آن جناب را كه دستور داده بودید به من برسانند، ابلاغ نمودند. شما اظهار لطف نموده و به ایشان از تقدیر و تشكر خود درباره كوششهایی كه ما و جماعت تقریب بین المذاهب اسلامی در راه خدمت به اسلام و مسلمین میكنیم و از تأثیر این كوششها در راه وحدت كلمه مسلمین و ایجاد تفاهم بیشتر و هماهنگی بهتر و اصلاح فسادی كه مغرضین به وجود آوردهاند، سخن گفتهاید.
خدا میداند كه این امر، بهترین و عزیزترین آرزوهای من در زندگی است و تا زندهام به خاطر آن و در راه آن كار میكنم، از اعتماد حضرتعالی نسبت به شخص من و از این عطف توجه به كوششهایم تشكر میكنم. من با آنچه كه از شما میدانم و سراغ دارم، همكاری شما را در این جهاد بزرگ خدایی بسیار بزرگ میشمارم؛ زیرا شما با علم و دانش و مقام و نفوذی كه در ایران و غیر ایران دارید، همیشه در راه اصلاح امر امت اسلام كار میكنید.
فكر تقریب بین مذاهب اسلامی، از توجه و عنایت شما بسیار بهرهمند بوده و از كمكها و مساعدتهای پر ارزش شما در مناسبات مختلف برخوردار بوده است. نخستین وظیفهای كه به عهده ما علمای اسلامی است، خواه شیعه باشیم یا سنی، این استكه از اذهان و افكار مردم، این مطلب را پاك كنیم و حقایق روشن اسلام و اصول محكم شریعت را طوری نشر دهیم كه مردم را با حقیقت و هدایت خداوند بیدار و بینا سازیم.
دیگر این كه اخیراً از فوت عالم جلیل مرحوم سیدمحسن امین عاملی با خبر شدم. من وقتی از علم و اخلاص و جهاد او در راه این دین و ملت، مطالبی شنیدم از خبر وفات آن مرحوم سخت متأسف شدم. اكنون خالصترین تسلیتهای خود را به حضور جنابعالی و به همه برادران شیعه امامیه اعلام میدارم و از خدای بزرگ میخواهم كه فقید محترم را غریق رحمت نماید و به ما و شما در این مصیبت اجر و ثواب صابرین عطا فرماید.
والسلام علیكم.
جمادی الثانی 1371ق
شیخ شلتوت خطاب به آیت‌الله بروجردی؛ مژده میدهم كه گامها و قدمهای ما در راه تقریب…. با تمام قوا آن را تأیید میفرمایید.
نامه دوم از شیخ محمود شلتوت؛
بسم الله الرحمن الرحیم،
سلام علیكم ورحمةالله،
اما بعد: قبل از همه چیز، از سلامت گران‌بهای آن برادر ارجمند جویا بوده و دعا میكنم كه آن بزرگوار همیشه مصدر و منبع بركات برای مسلمین و وحدت كلمه آنان باشد. فرصتی را كه با مسافرت برادر علامه و مكرم من استاد قمی، ایدالله فی جهاده المشكور، پیش آمد مغتنم میشمارم تا نامه‌ای به ساحت آن جناب نوشته و از كوششهای شما تقدیر كنم.
من به شما مژده میدهم كه گامها و قدمهای ما در راه تقریب، قدمهایی است كه یقین دارم شما با تمام قوا آن را تأیید میفرمایید. گروه برگزیدهای از رجال الازهر و برادرانی كه در تقریب صمیمانه جهاد كردهاند، از روی ایمان و یقین، ما را كمك و یاری می كنند و به آنچه كه برای دین و رسالت جهانی و انسانی كه بدان گردن نهادهاند و بر آنان واجب شده، قیام و اقدام میكنند. امیدوارم از آرزوها و آرمانهای مشترك خود مطلع گردیم.
والسلام علیكم.
ذی‌قعده 1379
آیت‌الله بروجردی نیز از روند تقریب بسیار خوشحال و امیدوار بود و هر از چندگاهی در جلسه درس به مناسبتهای گوناگون به این موضوع اشاره و از روند پیشرفت كار، اظهار خشنودی میكرد و میگفت: «امر تقریب در حال پیشرفت است و خدا را شكر كه ما هم در آن سهمی داشتیم».
از اقدامات آیت‌الله بروجردی در امر تقریب می‌توان به تلاش ایشان برای آشنایی عالمان شیعه و سنی به روایات، مبانی و ادله فقهی یكدیگر و فرستادن حدیث مفصلی از امام صادق علیه‌السلام كه شامل نزدیك به 400 احكام مربوط به مناسك حج با ارائه سند حدیث از اهل سنت به پادشاه عربستان، برای تشكر و قدردانی از هدایای او اشاره كرد كه این نامه در مجله «رسالة الاسلام» نشریه وابسته به دارالتقریب و همچنین در بعضی روزنامهها و مجلات كشور عربستان به چاپ رسید.
سرانجام آیت‌الله بروجردی پس از 88 سال عمر با بركت در صبح روز پنجشنبه 12 شوال 1380 قمری برابر با اول دی سال 1340شمسی زندگی را وداع كرد و برای همیشه چشم از جهان فرو بست.
……………………………………………………………………..
منبع: خبرگزاری فارس، آیین و اندیشه، شماره خبر 8911300599.